Raphael Warjri
Jylliew (June) : ka dei ka thup aïom kheiñ bnai ba sdang kynsan u slap bad jur palat liam haba u lynsher bad teng teng ryngkat bad ka eriong erngit. Ka jinglong jong ka sawkun ka Ri Khasi ka shah ban lynsher ha ka lyer kit slap kaba pakhuh ha ka rsham (Rockface) ba ïeng rasong ha ki thaiñ shilynter ka Ri-War. Ka lyer kit slap kaba wan beh na sla duriaw (tidal waves) ka thalaiñ ha ki mawramsong jong ka thaiñ War, ka kynshait slap ha kylleng ki syntai lum bad ki madan kylleng ka Ri Khasi naduh na Nongphlang shaduh sha them Ri-Bhoi. Ka ju slap shilynter bad ñiar ban rang ka suiñbneng ha une u bnai bad katkum ka rukom kheiñ la ju don barabor kata ka slap khyndai miet khyndai sngi ha une u bnai. Ka shlei um ruh ka urlong kham khah khah ha une u bnai la kumba sait khuid ïa ka mariang kylleng sawdong bad ka bsa um artat ïa ki jynthung jyntep ha ki lyngkha risai. La jer Jylliew namar ba ha une u bnai ba ki wah ki shlei miar da ka umbah jong ka lyiur, kumjuh ruh ki pung ki nan ki dap um haduh ba la jylliew palat liam na sla um shaduh sha tbian ka ramew. Ha kajuh ka rukom ba wat ki pyntha bad pynthor ruh ki la dap miar da ka um kaba la lynkien (overflow) kum ka wahbah ne duriaw namar ba la slap lynter khem sangeh. Hapdeng taiew jong une u bnai ba ju don ka sngi kaba jlan tam naduh ba mih sngi haduh ba sep sngi. Kane ka sngi ka long khongpong ïa kaba lyngkot sngi tam jong u snem ha u bnai Kyllalyngkot. Ïa kine ki arsngi ba lyngkot tam por tlang bad ba jlan tam por lyiur la tip ha ka ktien phareng ‘Solstice’ kata ka ‘Winter Solstice’ ha u bnai kylla lyngkot bad ‘Summer Solstice’ ha u bnai Jylliew.
Naitung (July) : ka dei ka thup aïom kheiñ bnai ba sdang ban duna ba hap slap bad bunsien ka ju slap praw (brief shower) lane slap bñiop bñiop (drizzling) ha kata ka rukom ba ka um ka kyrsoi ïa ka jingsma iwtung na ki ñiut ki ñier. Na kata ka daw ba la jer da u bnai ba iwtung ne Naitung. Hadien ba lynsher slap (Torrential rain) ha u bnai Jylliew ba la sait khuid ïa ka mariang, ha u Naitung ka kham palei ka mariang bad u slap ruh u duna, tangba ka um slap ba jaw malu mala ka kyrsoi bad jaroi ïa ki kynja met pyut (decompose) ba mih na ka mariang bad pynmih ka jingsma iwtung kaba shilynter jong ka aïom. Ha lum Khasi kane ka dei ruh ka aïom ba jur bha u lyoh khyndew bad u lyput bad ha kata ka rukom ki jaiñ ki nep ha ki ïing ki sem ruh ki kiew rieng bad haba sngem palat ki ju sma bthuh bad iwtung ynda la sah slem than ha thup ba tyngkai. Wat ka bam ka dih ruh ka kham kloi ban iwjit ha une u bnai ba baroh kiei kiei ki iwtung lut naphang. Na ka daw ba ka suiñbneng ka ba ym da thikna ba kan rang ne shai sngi bad ba ka lah ban thut laiphewjait ha kano kano ka por ba ki longïing longsem ki kham kiar ban rakhe lane buh kino kino ki lat ne ka rong ka taw, syriem kum ka ba long ha u bnai Ïaïong. Kaba ïapher ka long ba ha u Naitung ka shu long ba ym long kaba bit ba biang ban long kano kano ka kam, hynrei ha u bnai Ïaïong ka da kylla long ka dustur ba ym bit tdot ban long kaei kaei khamtam ban sdang kam sdang jam.
Nailar (August): ka dei ka thup aïom kheiñ bnai ba sdang ban phngaiñ ka bneng shwa ban khajoh sha ka aïom synrai ha kaba u lyoh ruh ym da paw than ha suiñ. Kumta kiei kiei baroh ki long synlar ba sa ioh ban jer da u Nailar. Ha une u bnai u lap praw bad slap bñiop bñiop u dang bteng ban hap bad sdang ban jah suki suki ynda la wan ka synrai. Hateng hateng u slap jur ne lapbah lapsan ba dang ïai bteng katkum ba beh ka erkitslap na sla duriaw. Ka erkitslap kaba jur ka jingstet haba ka wan na duriaw ka ju shoh kynsan ha ki rsham synrang maw jong ki lum Khasi bad theh kynsan shaid ha baroh kawei ka thaiñ Ri-War. Naduh u bnai jylliew ter ter ka jur bha ka jingshlei um sha ki pyntha bad pynthor sha them Ri-War ka ba lynsher shaduh ka rithor Bangla, haduh ba la ioh nam ka thaiñ Sohra Mawsynram kum ka shnong ba jur tam u slap ha pyrthei.
Nailur (September) : ka dei ka thup aïom kheiñ bnai ba sdang artat ka aïom Synrai ba la jer Nailur na ki katto katne ki jingmut jong ka ktien ‘Lur’. kawei ka dei ïa kaba lur lyngkha na ka bynta ba thung ïa ki jynthung ba dei ban seisoh ha ka aïom Tlang. Kawei pat ka dei haba khlur ki kynja soh na ki kop bad khlur hangne ym dei ïa u khlur ha suiñbneng hynrei ba khlur kumba lait kynsan ka kyrkhah na ka ba jyrhoh. Ka rukom kynnoh ruh ka ïapher wat lada ka rukom thoh kyntien ka dei kumjuh. Haba khlur ki soh kynnoh lyngkut ïa u ‘U’ ïa u khlur ha suiñbneng kynnoh kham jlan ïa u ‘U’, kumba synrop bad u ‘O’ haba kynnoh ïa ka kyntien. Kane ka aiom ka dei kaba khluh bha ki jynthaw ban ïa shongkha shongman. Ha ka rukom jong ka aiñ mariang ka kynthup naduh ki bynriew, haduh ki mrad ki mreng, ki sim ki doh, ki khñiang ki ksiah bad ki jynthung jyntep ruh.
