Panbor B. Lyngdoh
Kane ka dei ka jingud sur ha ki por ba nga dang pule School ha ki snem 1951 ter ter haduh ba ngan da trei kam Sorkar ha u snem 1961 ter ter bad mih noh ban leit trei shabar jong ka State Kynthei ha u snem 1967 bad retired noh ha u snem 2001.
Mano ba pynwansur ïa kitei ki kyntien ? Map ïa nga, namar ngam lah ban batai shai shaphang katei kajuh. Wat la katta ruh ha ki snem 1980s shaneng nga la lyngngoh – kyndit ba la mih sa ka kyntien Hynñiewtrep – Hynñiewskum. Katkum ka jingtip jong nga U BLEI um shym buh Khasi shiteng ha Bneng bad shiteng ha Khyndew, hana, ban ïa kiew ïa hiar shong bam kwai, dih sha bam ja. Kine baroh dei tang ki khana puriskam (fairytales).
Te, to, lada ka long shisha kumta ryngkat ki sakhi – satar (in writing) ka biang, ngam don ei – ei kaba ïa pyrshah. Sngewsih ba ngim don jingthoh ei -ei haduh mynta. Ka imlang – sahlang Khasi kaba kumno ? Ha shuwa ka jingwan jong ki Phareng. Ngim tip la thoh u (L) B. B. Lyngdoh. Ia ka research shaphang jong ngi, la sdang tang ha u snem 1700 shaneng da ki Khasi Canvas History.
To, ngin ïa phai biang shaphang Khynriam Pnar – Bhoi – War dei ki Paid Khasi baïar bad haba ngi dei kumne.
Balei pat mo mih ka kyntien Khasi – Jaintia State? (hooid, ym lah ban len ba u Paduh Saheb u la pynsngewthuh bakla ïa ngi da kaba thoh Jaiñtia, Synteng, Pnar, Causia (Khasi), ka kyntien Ri Bhoi – Ri war kam shym la mih. Wat la katta ruh ngim dei ban pynïapher hapdeng jong ngi, namar kane kajuh ka pynpaw biej – kale muid ïa ngi hi.
Lymda kumta shano mo jah kine ki States harum ?
Ka Khasi – Khynriam State ?
Ka Khasi – Bhoi State ?
Ka Khasi – War State ?
Ngi shu sarong kyreit ïa la ka jong, khlem da twad shwa ïa la ka lyngkdong (Bah Toki Blah, IAS retired). Ha kane ka jinglong, nga shem ba da kane kajuh ngi pyniap da lade – ïalade. Phi tip kan jia aiu haba la ioh ïa ka Garo Land? Bun na ki Shnong ngin sa shu duh ei namar la dep buhai shnong ma ki sha ki thaiñ West bad ter ter ………… Ki la dep plan lypa namar ki peit ïa kaba sha jngai. Ym dei kum ma ngi shu shongshit khlieh biej khlem da peit jngai aiu kan jia, te, kumta ngi kylla muid noh na ka jingbiej. Namarkata, ngim dei ban leh shongshit, kumba la jia ha ka por ba pdiang ïa ka State la jong ia ki Boundaries sdang naei kut haei ? Ngim tip. Na ka bynta jong nga sa tang katto katne por nga la dei ban ngan leit phai noh sha ka Dewmet, namar ka rta ka la nang jam sha khmat. Nga sngewpangnud pat na ka bynta ki ban dang wan ha-dien.
Ki Paid Nongshong Shnong sha ki thaiñ Khappud (Border Area), ki lynñiar la jan man la ka sngi na ka jingshah thombor ha ki Paduh Bangladeshi, Nepali bad Karbi, hynrei ka KHADC kam ioh sngew namar la set kyllut ki Skhor ba la bun kam shaba palat tang bad ka jait Kmie/Kynthei ba kyrpang shi kyrpang, mynta pat kane kajuh ka la kharoi sha ka 61/2 lakshiteng, na ki Kpa bym dei Khasi – Khynriam – Pnar – Bhoi – War bad Lyngngam.
Te, tip ka KHADC ba don burom kaba ju pynshlur ïa katei ka jingkharoi, kan leh kumno shaphang kane kajuh kaba la pynjah burom, pynhiar dor ïa ka Jaidbynriew ? Kumjuh ruh ki Kur Kynthei, Jait Kynthei bad Dustur Kynthei.
