
Libya, Rymphang:
Ha kawei ka jingjia ba shyrkhei la iathuh ba ki bor pyniaid ka Libya ki la lap ia ki met iap jong 28 ngut ki nongwan buhai shnong lane ki ‘phetwir’ na ki thaiñ sub-Sahara na kawei ka jingtep paidbah kaba don ha ka thaiñ Shatei Lam Mihngi jong ka Kufra. Kane ka jinglap ka lah ban long hadien ka jingkhynra ia ka jaka khaïi briew, ha kaba la pyllait im ia 76 ngut ki nongwan buhai shnong na katei ka thaiñ Shatei Lam Mihngi jong ka Sahara na ka kti jong ki nongkhaïi be-aiñ kiba set bad pyniaid ia ki. Ki nongwan buhai shnong ki la shah lehbeiñ khlem akor, kynthup ïa ka jingshah pynshitom beiñ bad jingshah set patok, ha ki kti jong ka kynhun runar kaba khlem akor.
Katkum ka khubor na ka ophis jong u nongïasaid aiñ, la pynlong ia katei ka jingkhynra ha ka por janmiet jong ka sngi Saitjain, da kaba thmu ia ka kynhun runar kaba la pynduh ia ka jinglaitluid jong ki nongwan buhai shnong bad leh be-ijot ruh ia ki. Kumta, la lap ruh ia ki met-iap jong kitei ki nongwan buhai shnong kiba la iap, ba la tep hajan ka jaka set bad hadien kane la ioh kem noh ia 3 ngut ki riew shimet, kynthup ia uwei u nong Libya bad arngut ki bar jylla, ha kaba iadei bad kitei ki kam runar.
La ong ba haba peit-thuh ia ka dur khmat jong kitei ki phetwir ba la shah pyniap, ki don ia ka dur ba sngewsih bad ki la tyrkhong bha bad nalor kata, ki don ruh ia ki dak mong ha ki khmat, ki dkhot met bad ki tyrpeng jong ki bad ia kitei ki dur la iohi ruh ha ki rynsan ‘Social Media’ ba la pynsaphriang, kaba pynpaw ïa ka jinglong-jingman kaba shyrkhei kaba ki nongwan buhai shnong ha Libya ki ïakynduh.
Ka Libya ka dei ka ri kaba dang ïakhun ban pynkhie im biang ialade hadien ki jingkulmar kaba la jia ba la wan mih na ki jingïakhih kaba la kyrshan da ka NATO ha u snem 2011, kaba la pynkhyllem noh ïa u nongsynshar don-bor ba la slem bha u Moamer Kadhafi. Ka jingbym shngain kaba dang iai bteng ka la pynmih ia ka jingbym don bor, kaba la ailad ia ki nongkhaii tuh bad ki nongkhaïi briew ban pyndonkam bakla ia ki nongwan buhai shnong kiba rit paid.
Ka jaka kaba donkam bha jong ka Libya, kaba jngai tang 300 kilomitar na Italy, ka pynlong ia ka kum ka jaka mih kaba kongsan bha na ka bynta ki nongwan buhai shnong kiba wad ia ka jingim kaba kham bha ha Europe. Hynrei kane ka jingleit ka long kaba dap da ki jingma, namar ki nongwan buhai shnong ki buh ha ka jingma ïa la ka jong ka jingim haba ki ïaid lyngba ïa ka duriaw Mediterranean. Ka jingleh ia ki nongwan buhai shnong bad ki nongphetwir ha Libya ka la long ka phang kaba la kynthoh slem bha, ha kaba ki kynhun kiba iada ia ka hok ki kynnoh ia ki bor synshar ba ki shim pisa, ki pynlong mraw, bad kiwei kiwei ki rukom leh be-ijot.
Ha ka jingjia kaba kum kane ha u bnai ba la dep, arngut ki briew ki la shah kem namar ba ki la pynshitom beiñ bad set ïa ki 263 ngut ki nongwan buhai shnong beaiñ ha El Wahat, kaba don sha ka phang Mihngi jong ka Libya. Ka liang pynngat ka la kynnoh ba ïa kine ki nongwan buhai shnong la bat mraw ban ïoh pisa bai lutksan na ki bahaïing hasem jong ki, da kaba ki dawa pisa naduh $10,000 haduh $17,000. Shuh shuh, ha u bnai Lber jong u snem ba la dep, la lap ïa ka jingtep paidbah kaba don ym duna ïa ka 65 tylli ki met ïap jong ki nongwan buhai shnong ha ka thaiñ Shatei Lam Mihngi jong ka Libya, kaba la pynpaw pyrthei ïa ka jingshah pyniap dusmon ba shyrkhei jong ki nongwan buhai shnong ha katei ka ri.
Haba iadei bad kane, ka International Organisation for Migration (IOM) ka la pynrem jur ia ka jingleh bym biang ban weng ia ka jingeh jong ki nongwan buhai shnong ha katei ka ri bad bthah ruh ia ki bor pyniaid katei ka ri ba ki dei ban peit-thuh bha ia ka jinglong- jingman hapoh ka ri bad ba ki dei ban pyntikna ia ka jingshngaiñ jong ki phetwir kiba leit poi sha katei ka ri.