Husiar bad wat nym buhteng

Kumta ka jingtyrkhong kaba naduh ka khyndew ka shyiap lem bad ki phlang ki kynbat tad haduh ki um ki wah.

D.H. Kharkongor

Ki sngi ki taïew ki la nang ïaid bad shen ngin sa iehnoh shadien wat ïa une u bnai uba lai, u Lber. Ngi kiba don ha ka ‘Northern Hemisphere’ ngi dang shu dep ruh ban jam ïa ka 21 tarik ka jong u Lber kaba dei ka ‘Spring Equinox’ ne ka ‘Vernal Equinox’. Ka ‘Spring Equinox’ ka dei ka tarik ha kaba ka jingjlan jong ka jingshai jong ka sngi ka ïa ryngkat bad ka jingjlang jong ka jingdum jong ka mied. Ka dei tad hadien jong ka ‘Spring Equinox’ ba ka jingshai jong ka sngi ka nang jlan katta katba ka jingdum jong ka mied ka nang lyngkot. Ka dei ruh ka jing-sdang jong ka Pyrem.

U Lber u dei u bnai jong ka jingkhie jong ka lyer. Lah ban ong ba ka dei ka lyer kylla aiom. U Lber u dei u bnai jong ka jingtyrkhong. Kumta ka jingtyrkhong kaba naduh ka khyndew ka shyiap lem bad ki phlang ki kynbat tad haduh ki um ki wah. U Lber u dei u bnai ba ka lyer ka kawut kat ban pynslor noh ïa ki sla dieng lem bad ki tnad dieng kiba la ïapstai. Namar ka jingjur jong ka lyer lem bad ka jingrang tyrkhong ba ngi dei ban ïa phikir bha ïa ka ding. Pynban u Lber u dei u bnai uba ki Shrieh khlem tdong, kiba im beit thik tang ha sla khyndew, ki ju sngewtynnad ban wiangding pathar ïa u phang u kynbat uba la ïapstai. Ka jingleh shong shitbiej kaba kat haduh ban da kem ding ne pluh ki khlaw ki btap. Katta katba ka ding, kaba ki wiang kyrpang ka nang klang bad pur sted ba katta ruh ka jingkmen ka jong ki. Ki bapli ki shem ka jinghun mynsiem haba ka ding kaba klang ka bam duh naphang.

Ki bapli ki Shrieh khlem tdong kim pei phang ne shemphang ba ka jingthang pynjulor ka jong ki ïa ki khlaw ki btap ka pynmih ïa ka tdem kaba pynjngut kat ban pynlong bih syndon hi ruh ïa ka lyer kaba ngi hap ban ring mynsiem. Ka lyer kaba long bih kat ban ktah jur bha ïa ka koit ka khiah ka jong baroh ki jingthaw kiba im, kiba hap ban ring mynsiem ïa ka. Ki bapli ki Shrieh khlem tdong kim shem phang ba ka jingthang pathar ïa ki khlaw ki btap ka pynmih pynban ïa ka ‘Carbon dioxide’, kaba ngim dei ban ring mynsiem. Kumta kim shemphang ïa ka jingïadei kaba hapdeng ka ‘Carbon dioxide’ bad ka ‘Global Warming’ lane ka jingkiew jong ka jingkhluit jong ka suiñbneng ka ba satlak pyrthei. Ki bapli ki Shrieh khlem tdong kim shemphang hi ruh ba haduh katno ka jingthang pathar ka jong ki ïa ki khlaw ki btap ka ktah jur ïa kiwei kiwei de ki jingthaw kiba im, kata, naduh ïa ka jingim jong ki khniang ki ksiah tad haduh ïa ki mrad ki mreng kiba kynthup ïa ki sim ki doh.

Ynda haba ïadei pat de bad ka shet ka tiew, la ha ïing ne ha sem lyngkha hap ban phikir bha ïa ka ding khamtam haba dang pyndonkam da u rnga lane da ka diengtyllaw. Kaba katno tam ynda haba hap ban aiti ïa ka shet ka tiew ha kiba dang kham lung ka kyrta. Kiba dih duma dihsikret ruh kin hap ban phikir bhakhamtam haba ki don sha lum sha wah. Ym dei ban khein sting naduh ïa u tduh sikret tad haduh ïa u kyndok jympruid. Kaba katno tam ynda haba jur ka lyer. Ngin hap ban phikir bha ruh tad naduh ki jingbuh ki jingsat, kiba don shabar ïing, kiba ka lyer kaba jur ka lah ban kit bad rongnoh bak. Ki lyngkhot tin sop ing ki dei kawei ka nuksa. Ki tin sop ïing kiba lyngkhot kiba rong ka lyer ki dei kawei na ki mar kiba lah ban pynmynsaw ïano-ïano. Hap ban phikir bha naduh ïa ki pongshai kiba don it, khamtam lada ki ïit (glass) ki jong kita ki pongshai ki dei kiba heh. Hap ban kyrshan pynshkem bha ïa kum kita ki jait pongshai ynda haba donkam ban plie ïa ki. Ka long kumta kumjuh wat ïa ki jingkhang bah kiba da ka ïit. Hap ban husiar ïoh ba ka jingpait ka jong ki it ki kylla long ka jingmynsaw la ïano- ïano.  Niuma, lada kan shu long beit thik tang ka jinglutksan, lem bad ka jingbunkam. Hap ruh ban bishar thuh ïa ki dieng ki siej kiba ha syndah jong ki ïing ki sem, khamtam eh ïa ki tnat ki jong ki.

Shen une u Lber un sa kut noh. Te kumta u ïaïong ruh um slem shuh. U ïaïong u dei u bnai jong ka jingdum kynsan-kynsan jong ka suiñbneng, wat mynsngi mynshai. U dei u bnai ba ju khie kynsan- kynsan ka eriong- ka erngit. Ka eriong- erngit kaba don ïa ka bor ym tang ban jynrat naphang hynrei wat haduh ban kit- ban rong noh sha jngai bak wat ïa ka tnum ïing ne ki tin sop ïing, kata lada kam jynrat ïa ka ïing hi baroh kawei naduh naba kut ki maw khrum. Ka eriong erngit ka don ïa ka bor wat ban rat pynkhyllem naduh tynrai ïa ki dieng bah- ki dieng san, kata, lada kam shu khyrwait ne kdiah noh ïa ki dieng na mar shiteng ka rynñieng ka jong ki. Kam map haduh ïa ki dieng ne ki nar ilikrik lem bad ki sai-nar elektrik. Ki don ki khep ba ka eriong- erngit ka wan ha ryngkat u slap bad u phria uba jur. Ka jingjulor bad ka jinglutksan, namar kata, ha baroh shilynter ka lynti iaid ka jong ka. Ym lait wat ka jingmynsaw bad wat ka jing duhnoh ruh ïa ka mynsiem briew kaba kordor. U bnai ïaïong um slem shuh hynrei sa tang shi taiew. Kumta dei ban husiar da kaba ym dei ban dang iai buhteng ïa kat kaei-kaei kaba phi dei ban leh, ban laitna ka jinglutksan bad ruh na ka jingmynsaw.

Ha shwa ban ïa kut noh ba ynnai khñium- ynnai khñiam than eh naba wat u Blei ruh um sngrewbha. Ngi la khñium- ngi la khñiam than eh, kata, naduh ïa ka jing-rang tyrkhong kaba lem bad u pui-pui tad haduh ïa ka jingwan pynhap ka lyer ïa ki ‘pollens’ kiba nalor ki sla dieng- sla siej bad ñiuhkseh. Lehse dei namar ka jingkhnium- ka jingkhniam than eh ba u Blei ruh, wat ha shwa ban kutnoh u Lber, u pynhap syndon kumto da u slap uba tyngeh lem bad u phria.