MR. C. JYRWA
(Ba bteng)
Ngim ju iohi ba ka kynthei briew kan mih na la ïing ban leit wad jingieit shabar na la ïing. Lait tang haba ïa kynduh lynti synkien ha ki khep shangkai. Kane hi ka la pyni tyngkhreiñ ba ka dei ka aiñ tynrai long briew, kumba la saiñdur hi da ka aiñ jong ka Mariang (u kynrad nongpynlong).
U Rangbah um ju lah ban pyni ïa ka jingitynnad ïa ka ïing ka sem lymda ym don ka kynthei. U rangbah um ju lah ban pynsum, pynpliah, ïa la ki khun lymda ym don ka kmie. I sangsot ïa ki khun bym don kmie shuh, ba la shu ri da u rangbah (kpa). Haba bishar hi lada dei uno uno u jaitbynriew, ngi shem ba ki khun ki ikhun swet shaba palat liam haba ym don kmie. Nalor nangta ngin nangshem shuh ba lada la iap ne phet u kpa ngin iohi ba ki khun ki ikmen, I khuid ibit ibiang wat lada duk ruh. Hangne hi nga shem ba ka kmie ka dei ka blei ba paw pyrthei, ban pynkmen ïa la ki jong ki khun la ha kano kano ka liang ruh hapoh kane ka snieh pyrthei.
Lada ka kmie ka ioh khun ba bun ki kpa, bunsien ka pynlong ïa ki khun ban sngewïapher, la ha kino kino ki liang ruh. Lada ki khun kiba dei na ujuh u kpa, kin ïa sngewtrai sngewïajan para ki hi.Namar kata ko phi ki tiew ïwbih jong ka pyrthei, to da husiar, sumar bha la long rynïeng, ha ka la dei ka por ban ïashongkha shong-man, ym dei ban leh lyndet ïa la ki kmie ki kpa, bad ïa ki kñi, to da ïathuh, ïa kren khana bad ki, ba kin saiñdur bha, khnang ba phin lait ïa kata ka jingbun lok, bun kpa, khamtam eh to da kiar raidieng raimaw bad ki bar jylla ne bad kito kiba kwah shim jait kpa. Lada phi ïa ïaid ha kata ka lynti, phin lait ka ïa pra khiew, pra ïing pra sem. Ki kmie ki kpa ki kñi, ki tip kumno ban saiñdur ha ka shongkha, bad hangne hi keiñ yn sa ioh ka ïing ka suk ka saiñ, khnang ba yn lah ban ïalam ïa la ki khun ha ka hok long briew man briew ha pyrthei.
Ai jait kpa ka kynthei Khasi Ka jingai jait kpa da ka kmie bad la ki khun, ka dei ka jingibeiñ, ïa la ijong I kmie nongkha nongpun kaba la suh la thar bad kaba la ai buiñ ai kah, sumar sukher kumjuh ruh ka jingibeiñ ïa la I jong I long kur longjait. Ka kmie ka nong pynsum pynsleh, ka nongthum nongbah, kan sngewsih kthang ban long kumta, namar kam ioh shuh ban hikai ïa la ki ksiew, ha ka akor burom, jong ka long briew man briew hapoh pyrthei. Kane ka jingai jait kpa ka dei ka thymmei jingjot jingpra hapoh longkur longkha, khamtam haba dei shipara arkmie lai kmie ruh. Ki longshuwa manshuwa, ba dei ki longkñi ki la saiñdur ïa kane ka jingai jait kmie da ka kheiñ ka diah jingmut, ha ka niam ka rukom lymba ka jinghikai ka aiñ jong ka mariang (kynrad). Te kumta lada ïaid bakla na kane ka rukom kheiñ jait, nga tharai kan ym don jingsuk ei ei, hynrei la shu ïa dem burom ïa u kpa uta uba lah ban ïai, kan ym don kam trei shuh, shu ïa ap ha uta uba khlaiñtyrpeng. Kan don ruh ka jingsngew nongwei hapoh longkur lajong. Lait na ka ai jait kmie, ngam tharai ba yn sngew trai hapoh kata ka kur kpa. Te kaei ka ban sah ha kat kane ka bynsih hapoh ka long kur, dei beit sa tang ban shu tait kur syndon, ban lait na ka sang ka ma hapoh ka longkur long jait, bad hapoh ka long bynriew Khasi hi salonsar.
Lada don ne ym don, ki thei lymphuiñ Khasi kiba ai jait kpa, ïa kane ka mat shna ban kam shata, dei ban da pyrkhat kham jylliew ban lait na ka jingpyrkhing jingmut ha baroh ka kpoh long kur la jongno jongno ruh. Hapoh ka shnong ka thaw, khamtam hapoh ka longkur, kan don ka soh kyrdot ba khraw bah na ka bynta kita. Bad u kpa kwah spah, khwan myntoi, ibeiñ la kur la jait u shait pynangryntieh,ban siat kylla ïa la ka jong ka kmie, ki para, kumjuh ruh hapoh ka longkur long jait la jong, bad longkur long jait jong ka lok. Te kaei kaba nga kwah ban ong ba ko phi ki thei bha briew lymphuiñ, to da ïa bishar bha shuwa ba phin jyndat soh jingbuiñ ïa la ka kmie kaba dei u sohpet jingieit ban btin ïa phi ïa nga, ha ka hok long briew, bad ka hok long kha ha pyrthei. Kumba la saiñdur da u kynrad nongpynlong nongpynman briew ha pyrthei Khasi.
Kano kano ka kynthei kaba la ai jait kpa, ka la long lypa ka nong kynther jingbuiñ ïa la ka jong ka kmie, ka la long ka nongtait kmie, badn nongtait kur, te kan sah marwei bad la u lok, la suk ne shah lehbeiñ ruh.
Jingtlot bor u Rangbah – shait iohi barabor ha ki artikyl ba la thoh da u A u B bad K ter ter, ba hana tlot ha ïingkmie, tlot bor ruh ha ïingkhun. Kane ka rukom pyrkhat, ka dei tang ka jingpyrkhat marwei jongno jongno, bad la shu pynsawa lum tham ban pynsngew ba baroh ki long kumta, bad kin bud ruh ïa ka philosophy mynder lada lah. Ha ka jingshisha shuwa ban pynbna ïa kata, dei ban pyrkhat kham jylliew ïa ka nature philosophy (kynrad) katkum ka saiñdur ha ka long bynriew hapoh ka pyrthei Khasi. Lada don ka jingpihuiñ ïa la ki hynmmen, para kynthei khamtam ka khatduh ha ka jingioh bhah nongtymmen, ba la sam ïa ki da ki kmie ki kpa. Kine ki rukom pyrkhat ka dei tang ka tynneng hano hano re, bad ka jabieng ka sah dien noh, khlem don shuh ka tip thuh hala ka jong ka philosophy Khasi, ba kumno la saiñdur ïa kane ka rukom im naduh u mynbarim, hapoh ka niam ka rukom ba la panbor na la u jong u nongthaw (kynrad). Bad u kynrad ruh ula pdiang ïa kata lymba ka rukom treikam jong u ha ki kynthei Khasi salonsar.
Ka ai jait kpa – Namar ka pihuiñ bad kwah spah, ne lehse ki dei tang ki nongpynhah khiewja, hapoh ïing kur lehse wat ha ïing khun. Kine ki rukom pyrkhat ba wan nabar, ki shu ïa kyan mynsiem ha la marwei marwei ban pynkylla khongpong noh ïa kaba la long, ka dei tang ka jingpynthoh bria ha ïingkur bad sdang pyntyllun khongpong thoh bria ruh ha ïingkhun. Kane ka rukom pyrkhat ba khyllah marwei, ba ym don ba pdiang ïa kata, ka long pynban ka jingpynpra ha baroh arliang kur.
Ko thei ïwbih lymphuiñ bha briew imei, pyrkhat sani bad to da bishar bha shuwa ba phin shim briew ioh ngat ha kum kine ki riew pyrkhat khongpong hapoh ri Khasi. Lada ngop ha kum kine ki jait briew, kan long pynban ka jingktha khlieh hadien habud. Lada ïaid suki jait ryngkat kiba ha ïing ha sem kham lait ïa kata, namar ki kmie ki kpa, ne ki kñi, ki nang ban twad jait ba ki khun ki kti, kin lait ïa ka jingbit tngit lada ha ïing kur ne ha iing kha. Haba nang ban twad jingmut, kan ym don jingïapher jait ïa ki khun ka hynmen bad ki jong ki para. Lada bakla ïa kaei ba la saiñdur da u kynrad, ym slem shuh ban sa ïa tyllun sang namar ba ïapher ki kur terter.
Ka shongkha shongman ka dei ka aiñ blei,ym ka aiñ briew ban ïa ieid lyndet na la ïing la sem la jong. Ka jingïaid lyndet barabor ka wan ka lyngoh ïalade, wat ki kur kumjuh haba la jia ka apot sniew marwei hala marwei. Ka jingïaid lyndet na la ïing, bunsien shait ïa kynduh ïa ki rangbah, ba ai dieng bylliat ha ka longkmie, da bun ki liang,bad ka ïeh khun rei artad.
(Yn dang bteng)
