Rubus ellipticus : A Common Yet Overlooked Nutritional and Medicinal Treasure of Meghalaya

Ngi lah ban shem ïa u ha ki rud surok, sha ki lum rit, ha ki lyngkha, ki kper, ki lawbniap.

Aquiny B. T Mawthoh

Bio: Ka kyrteng jong nga ka dei I Aquiny B.T Mawthoh bad nga dang leh ïa ka PhD ka jong nga ha ka sobjek Entomology.

U  Blei kynrad u la kyrkhu ïa ngi shi katdei eh, u la ai ïa ngi ki um ki wah kiba khuid, ki jhur ki jhep kiba bha, ki soh ki pai kiba thiang, ki phlang ki kynbat bad ki dieng ki siej kiba long dawai bad uwei na pdeng kita ki jingthung kiba long dawai ki long  u  dieng ‘Soh shiah’ lane ha ka ktien nongwei ngi khot ïa u da u ‘Yellow Himalayan raspberry’ bad ha ka kyrteng saian Rubus ellipticus. Une u diengsohrit  u hap ha ki longïing Rosaceae bad ki don bun jait kiba hap hapoh ka juh ka genus Rubus  kiba la thung  ha kylleng pyrthei, hynrei napdeng baroh, u Rubus ellipticus u long uba kynrei bad mih hi (wild growing) bad u  kynrei bha ruh  ha ka jylla  ka jong ngi. Ngi lah ban shem ïa u ha ki rud surok, sha ki lum rit, ha ki lyngkha, ki kper, ki lawbniap. U don ka jing jrong kumba 1-3 m ei ei bad la sop ïa u da ki shiah bad ki shñiuh saw. Une u diengrit u paw na ka jingdon jong ki soh kiba rong jyrngam bad kiba kylla sha ka rong  stem -soh (yellow-orange) haba lah ih bad kine ki soh ki bun ki jingmyntoi na ka bynta ka met.

Ki dawai kynbat ki long kiba kongsan ha ka liang ka koit ka khiah  bad la pyndonkam ïa ki  ha kylleng sawdong ka pyrthei bad ka jingpyndonkam ïa ki ka ïarap ïa ki briew ban ïaleh pyrshah ïa kiba bun ki jingpang. Hynrei tang khyndiat eh ki kynbat ba long dawai kiba la don ha ki kot ki sla bad bun kiba  dang duna. U ne u diengsoh shiah ruh lah pyndonkam kum u dawai kynbat naduh ki  por barim ha bun  ki ri  kum ha ka ri Tibet, China, Phillipines, bad ruh ha ri India namar ka jingdon jong u ïa kiba bun jait ki compound (chemical / khlehlang). Katkum ka jingwad bniah lah shem ba ki soh jong ne u dieng rit ki bun ki minerals, nutrient (kum ki  protein, fiber, carbohydrates) bad kumjuh ruh ha une u dieng rit ngi lah shem ba u riewspah ha ki organic compounds kum ki flavonoids, anthocyanins, tannins, terpenoids bad  polyphenols. U don ruh ki compound kum  ka ascorbic acid, kaempferol, gallic acid bad  catechin  kiba la bna halor ki jingmyntoi jong ki na  ka koit ka khiah bad ki don iaka bor  ban ïaleh pyrshah ïa ka jingpang bampong (anticancer), jing pang shini (antidiabetic), jingshit (antipyretic) lyngba ki jing wad bniah ha ki rukom bapher-bapher.

ïa ka snep, ki soh, u thied, ki sla bad ki kliar ngi lah bna pyndonkam ïa ki kum ki dawai ha ka rukom bapher bapher. Ka snep jong u thied ngi lah ban pyndonkam na ka bynta kito kiba pang pynhiar, pait shyieng, pynhiar, suhot, kum ki dawai pynhap khun bad ruh na ka bynta ban pynbiang  ïaka jing poi bnai (regulates menstrual cycle) ba da ka um jong u thied ngi lah ban dih ban pynsyaid ïaka kpoh.Ki kliar jong u ngi lah ban shu bam im  haba suh kpoh.ïa u soh ruh ngi lah ban bam haba pang pynhiar, suhot, dap lyer, eh kpoh, tyrkhong ryndang .

Wat la une u dieng soh rit u bun ki nutrient bad ruh u don ka bor kum ka dawai bad bun ki pyndomkam ïa u hynrei donkam shuh shuh ka jingwad bniah kaba kham janai ba ha kano ka rukom kine ki compound kiba don ha u ki treikam ha ka met ka jongngi, ïa une u soh ngi lah ban ioh daka suk haki aiom soh jong u, ngi lah ban bam ïa u ban pynbiang shuh shuh ïaka met ka phad jongngi  bad ruh ngi lah ban die ïa u sha ki ïew ki hat kum kawei na ki lad ban kyntiew ïa ka ïoh ka kot.

                                                                                      Picture credit : Aquiny