
Aquiny Mawthoh
Bio: Ka kyrteng jong nga ka dei I Aquiny Mawthoh bad nga dang leh ïaka PhD ha ka sobjek Entomology.
U ‘soh khlur’ lane ‘soh shang rit’ uba ha ka ktien nongwei ngi khot ïa u, u Japanese Silverberry lane Autumn olive bad ha ka kyrteng saïan ‘Elaeagnus umbellate’. Une u soh u hap hapoh ka longïing Elaeagnus, u long uwei na ki jait soh ba ngi lah ban shem ha ka jylla Meghalaya. Ki dieng jong une u soh ki lah ban im ha kino kino ruh ki jaka / khyndew kum ha ki ‘dew ba kham duna sboh, duna um lane tyrkhong, bad bun mluh. Une u dieng u lah ruh ban ïada na ka jingduh ïaka ‘dew sboh (soil erosion) bad kumjuh ruh u khring ïaki sim bad ki mard. U dieng jong une u soh u jrong kumba 3 – 20 feet bad u pynmih shibun bah ki soh tang ha ka shi tynrai. Ki soh jong u ki long kiba rit bha bad ki don kumba 7mm eiei ha ka jingjrong bad ki don uwei u shyieng hapoh jong ki. Ki soh jong u ki long rong lieh-rupa haka por ba u dang im, bad u kylla sha ka rong saw bad don ki dot rong dieng / silver ha ka snep jong ki haba ki la ih. Ki soh jong u ki sdang ban soh naduh u bnai Jylliew-Nailur bad ki don ïaka jingmad kaba long jew thiang, bad wat lada ki rit ruh pynban ki briew ki ju pyndonkam ïa u da kaba shu bam im ne buh ha ki fruit rolls, ne shna jam, lane ban pyndonkam ïa u kum u sohsaw (tomato) .
Ha kiba bun ki ri Asia ki ju pyndonkam ïa u kum ki dawai, namar ba u ki bio-active compounds (kiba ïada ïaka met u briew na ki jingpang) kum ki phenols, tannins, polyphenols (khamtam ka anthocyanins), carotenoid (khamtam ka Lycopene), bad ki minerals,bitamin. Kine ki soh don ki minerals kum ki Iron (25-28mg/kg), Magnesium (600-700mg/kg), Potassium (2500-3000mg/kg), Zinc (18-19mg/kg bad ki bitamin kum ka bitamin A, C bad E. Ka jingdon jong kine chemical bad ki mi-nerals ka shong ruh ha ki jaka ba u mih bad ki lah ban ïapher na kawei ka jaka sha kawei pat. Katkum ki jingthoh, ki ong ba ki la sdang ban tohkit bad wad bniah kum ki jingbam kiba lah ban ïada ïa u briew na ka jingpang cancer bad ban pynkylla lane pynsahngeh ïa ka jingpar jong ka cancer. Katkum ki jingwad bniah bad ki jingthoh ba lah pynmih ki shem ruh ba ka um jong une u soh ka ïarap ruh na ka bynta ka jingtylliat bha jong ka kpoh (digestion), bad ruh ka jingdih shibun ïa ka um jong u ka ïarap na ka bynta kito ba don ïa ki jiingpang klongsnam.
Une u jait dieng ngi lah ban thung tang shi tynrai bad u la shu mih / par hi khlem da donkam ïa ka jingsumar. Ha ka ri Amerika, la wanrah synbai nyngkong ha u snem 1830 na ka bynta ban lait na ka jingduh ïa ka khyndew (soil erosion), bad namar ba ki lah ban im ha kino-kino ki dewmet, ki la par sted haduh katta-katta haduh ba kin pynduhjait ïa kiwei pat ki jingthung bad lah jer ïa ki kum ki invasive species. Namar kane ka daw bun ki briew ha ki ri bapher-bapher ki kiar ban thung ïa u wat lada ki soh jong u ki don shibun ki jingmyntoi.
Ha ka jylla Meghalaya jong ngi ruh wat la ngi lah ban shem ba u kynrei bha pynban ki briew kim da bam ne pynleit jingmut than ïa u namar ba u soh jong u, u rit bad um da long than u bathiang, hynrei u don pat ka don bor ban ïada ïa ngi na ka jingpang ba har rukom.