Raphael Warjri
Lada ngam kham bniah ha ka saiñpyrkhat Khasi ka la don lypa ka dustur kaba kyntu kynpham ïa ki bynriew shaphang ka jingshisha halor ka bor briew ban kynmaw. Napdeng ki dustur riti jong ki longshwa manshwa kaba shynna tam kum ka snap tynrai Khasi ka dei ki Mawbynna. Ym lah ban len ba ki mawbynna ki dei ka snap tynrai Khasi wat lada kiwei kiwei ki jaitbynriew ki lah ban pyndonkam ïa u maw kum ka tiar ne jingtei sahnam ha la ka rukom. Lada kylli ha kata i rai jong ka thaiñ shatei lammihngi ka Ri India, ki briew na ki jylla ba marjan lane ki briew na kylleng ka Ri India lane wat ki briew na kylleng ka pyrthei ki tip shai kdar ba ka dustur thung mawbynna ka kdew beit thik sha ki Khasi. La ju tip ba don bun byllai ki deiriti jong kiwei kiwei ki jaitbynriew ki ba pyndonkam ïa u maw ha kaba teinam, hynrei ym dei ka ban shynna kum ba long ha Ri Khasi. Kata ka long haba thew beit thik tang ïa ka mar kumba paw hakhmat ka imlang sahlang, hynrei lada thew sa ïa ka jingtip shaphang ka nongrim jong ka riti thung mawbynna bad ki jingmut kiba syrtap, yn sa nang lah ban sngewthuh shai shuh shuh ïa ka jingkhiathew jong ka riti tynrai. Nyngkong nyngshab, ka kyntien ‘Maw’ ym dei tang ïa u maw kumba u long u man ha ka meiramew, hynrei u dei u mar ba lah ban kynshew ïa kaei kaei ha ka jabieng briew ba la shylluit ka kyntien ‘Kyn’ bad ‘Maw’ ne Kynmaw. Lehse dei na kata ka daw ruh ba ha ka rikynti Khasi ka dustur thung mawbynna ka long kaba kongsan tam, namar dei ha u maw ba lah ban kynshew ïa ki jingkynmaw ïa la ki riti dustur. Ha ka juk mynta ka lah ban long ba ym don shuh ki riewtbit ban pule ïa ki dak ha u maw ba la kynshew kita ki snap kynmaw, hynrei ki longshwa manshwa ki tip ban pule ïa ki dak ha u maw, kumba ki pule ïa ki dak ha ki sla ba siang ïa ki dkhot ki lamjew ban kñia ban khriam.
Jan baroh ki snap ka mariang ki don la ka bynta ha ka riti dustur Khasi, hynrei ka tyllong dei hi ka khyndew bad u maw ki ba dei ki mar mariang ba nyngkong nyngshab ha kaba pynlong pynman ïa ka pyrthei. Na kata ka daw ha ka duwan dupat dei ban don khyndew kumba kheiñ kyntang ïa ka meiramew. Kumjuh ruh ha ka diengshat diengkheiñ la buh khyndew ha kynhoit siang na tduh u diengshat. Ka meiramew ka dei ka ba sdang ia kiei kiei baroh, ba wat u maw ruh u la man na ka khyndew ynda la iaid bun ki ryta. Kane ka long kawei na ki bynta ba la pynshong nongrim ia ka meiramew kum ka kmie ne ka syrwet jong ka Meihukum bad u maw u ba la man na ka khyndew hadien da ki spah ki hajar snem la ñiew kum u ryngkew u basa u ba phong ka syrwet jong u Thawkur. Ka Meihukum bad u Thawkur dei ki bor maïa longblei kiba shongkha ban pun ban kha ïa baroh ki jynthaw ha pyrthei. Ha kane ka nongrim ruh la seng ïa ka kheiñkur kheiñkha ki bynriew, ba ka kmie ka dei ka ba pun ba kha bad u kpa u dei uba sei jor sei symbai, ka kmie kaba bsa ba btiah, u kpa u ba lah ba ïai, ka kmie kaba sumar sukher, u kpa u ba da ba ker. U kpa u dei u longkñi ha la ka kur lajong na ka kur ka meikha bad ka kmie ka don la u hynmen shynrang kum u longkñi rangbah ha ka kur lajong. Ka khyndew ka long ka ba dap kyrhai na tduh sha tduh ka pyrthei, ka dei ka meiramew kaba kdup naphang lin salonsar ïa baroh ki jynthaw ha pyrthei. U maw u don patung pateng hangne hangtai la ha sla ryngkew ba don khyndew, ne hapoh ramew ba don khyndew lane wat sha ñiamra ha ki krem ki kroh lane ha tbian ki wah ki duriaw ba don khyndew. Kiwei kiwei ki jynthaw ki dei kiba dang seilung bad shylluit hadien na ka khyndew bad u maw.
Naduh dang kynthong ka pyrthei don tang ka khyndew suda bad hadien da ki phew hajar snem ka la kylla eh bad sa man u maw. Nangta sa da ki phew hajar snem shuh shuh ka ba ïa kyrshut ka khyndew bad u maw ha ka lisan la pur bad bthei ki bor tynrai ba pynman jingim kata ka sngi, u bnai, ka lyer ka um bad ka ding. Kane ka long katkum ka stad maïan ki longshwa manshwa Khasi, kaba la phalang kum ka khnatang ba kine ki bor tynrai pynman jynthaw ba don jingim- kata ka sngi, u bnai, ka lyer, ka um bad ka ding ki dei ki khun jong ka meiramew. Kane ka khanatang ka kdew ba ha ka khyndew ne ka Meiramew ka la don lypa ki khuiñ jong ki eitsngi (solar flare), ka dew dpei ba la thang, ka lyer ha haw haw, ka sngem um bad ki phlngit ding. Ha kaba ïakyrshut ka khyndew bad u maw, ka pur bad bthei ba la man ka sngi, u bnai, ka lyer ka um bad ka ding. Kane ka long kumba la batai u Bah Dondor Giri Nongkhlaw ba hashwa ka dei kaba pur bad sa bthei bad sa kylla ka ktien Pur-Bthei bad suki suki ha ka kren ka khana la mihpli da ka ktien Pyrthei. Na ka ba kyrshut ka khyndew bad u maw kaba jur haduh katta katta haduh ba la pur bad bthei ha ka haw haw bad sa mih san tylli ki bor maïan tynrai ki ba pynman jynthaw kiba don jingim, kum ki khun jong ka Meiramew ha ka khanatang shaphang kaba thaw ïa ka pyrthei.
