Ki jingmyntoi bad jingeh kiba ngi ïoh na ki diengkseh

Ka khyndew kaba sboh ka im bad ka ai jingim hynrei ka khyndew kaba tyrkhong bad ba lyngki kan ym ai jingim.

 (Hato ngin kmen lada kyrduh ka bording elektrik bad ka umrep-umdih?)

Bah K. D. Kharkongor

(ba bteng)

Watla mynta ngi im ha ka juk jong ka stad saïan, hynrei da lei lei ruh kata ka jingstad kan ym lah ban ïarap ei ei ïa ka jingkyrduh um lada ka jingpynjulor ïa ka Mariang bad ka jingpom ïa ki diengmet khlem da kheiñ da diah bad bishar bniah ka dang ïai bteng kumjuh. Kumba la kdew shakhmat, ki khlaw diengmet ki ïarap ban bat ban kynshew ïa ka um slap (ïa kaba la tip kum ka Natural Rain Water Harvesting). Ka umrep umriang bad ka umbam umdih ba bang bad ba shngiam ka ju mih bad kyrsoi ha baroh ki saw aïom na kine ki khlaw.

Khnang ban ïoh biang ïa ka Mariang kaba pahuh pahai ha ka umrep umriang, ka umbam umdih kaba khuid bad ba shngiam bad kumjuh ruh kumno ki pung ba pynmih ïa ka bording elektrik kin ym ring swai ring tyrkhong ha ki bnai tlang, ka la dei ka por ïa ngi ban pynduna ïa ki diengkseh bad ban pynbun bad pynneh pynsah ïa ki khlaw diengmet kiba dang don hangne hangtai da kaba thung bad pynroi shuh shuh ïa ki. Ïa ki diengmet dei ruh ban thung ha ki lum kseh lane hapdeng ki diengkseh namar ki diengmet ym tang ba ki bat ki kynshew ïa ka um slap hynrei ki sla jong ki (leaf-mould) ki ïarap ban pyntngen, pynbha bad pynsboh ïa ka khyndew. Ka khyndew kaba sboh ka im bad ka ai jingim hynrei ka khyndew kaba tyrkhong bad ba lyngki kan ym ai jingim.

Ban pynshisha ïa kane ai ngin leit ïaid kai ha ki khlaw diengmet da ki kjat khlem phong juti (bare- feet) bad ngin lap ba ka khyndew ka shong tngen shong sngem ha baroh ki saw aïom bad ka jem ruh kum ka Karpet ba ju siang ha ki ïng ki sem. Ki `law adong ba la tip kum ki `law kyntang ne ki `law lyngdoh (sacred groves) bad kumjuh ki khlaw raij kiba don shibun ki diengmet ki dei ki nuksa ba paka eh. Na ka jingïohi jngai ki longshwa manshwa kine ki khlaw ki dang neh dang rben haduh kine ki sngi namar ym don uwei ruh u ban nud ban pynjulor ïa ki ïoh shah khyrwait ryndang ha u ksuid u khrei. Ki longshwa manshwa ki ai jinghikai kumne namar ki la ïohi bad sngewthuh lypa ba ki pateng ba shadien kin ïaleh kat lah kat ïai ban khwan bad pynmyntoi tang ïa lade. Lada ki khynnah skul ne khynnah kolej kin tih kham bniah ïa kane ka phang, kan ïarap shibun ban pynmyntoi ïa ka jingpule bad ka jingim jong ki lashai lashisngi.

Kum kito ki jingim bad ki jingthaw bapher bapher kiba ju ïarap ban pynbha bad pynlong ryntih ïa ka Mariang ne ka ecosystem, ai ma ngi ki bynriew kiba dei ki jingthaw ba kham kyrpang jong u Nongthaw u Nongbuh ngin shim ha lade ïa ka lyngkor kaba khia katta katta ban pynbha bad pynneh pynsah ïa kane ka Mei Mariang kaba bsa bad ai bam ai buiñ ïa ngi manla ka sngi bad ban pynwandur biang ïa ka ecological balance kaba la jan duh jan ïap. Baroh ngi sngewthuh ïa ka jingkordor ka umbam- umdih, ka umsleh-umsum kaba pahuh bad kumjuh ruh ka jingdonkam ïa ka bor ding elektrik ha baroh ki 24 kynta. Kumta, ha manla ki tyllong um (catchment areas) ai ngin pynrben da kaba thung shibun ki diengmet bad ai ngin ïada noh ïa ki mrad khlaw bad ki sim ki doh ryngkat ki dohkha-dohpnat da kaba ai lad ïa ki ban nang kharoi ha pneh ka Mei Mariang. Kane kan dei ka jingkitkhlieh (onus) jong ngi ki pateng ba mynta khnang ban shngaiñ ki pateng ki ban wan.

Ai ngin kynmaw ruh ba ka jingpah jong ki mrad bad ka jingrwai jong ki sim ki doh ka dei ka dak ka shin jong ka jingshngaiñ haba ngi ïaid lynti ha ki lum ki wah ne ki khlaw ki btap bad kumjuh ruh ai ngin kynmaw ba ki dei ki sur jingrwai kiba thiang tam kiba pyntngen bad pynpyngngad ïa ki jingmut jingpyrkhat jong ngi ki briew. Baroh ngi tip ruh ba kane ka pyrthei kam dei satia ka jaka shong tang ïa ngi ki bynriew hynrei ka dei ruh ka jaka shong jaka sah jong baroh ki jingim ba la bynta kyrpang da U Trai Nongthaw Nongbuh. Ai ngin ïa shong ïa sah ryngkat ryngkat bad kine ki jingim junom la junom da kaba tyngkai bad adkar noh (refrain) ka jingpyndonkam thlap shi thlap ïa ka jri siat sim (batur/catapult) bad daiñ shi daiñ ïa ka suloi shiktang arktang namar ki khun ki ksiew kin donkam ruh ïa kine ki jingim. Wat la ka Jylla jong ngi ka don pahuh ïa ki lum kseh, ngi dei pat ban kynmaw ba ki diengkseh ne ki lum kseh kim dei satia ki khlaw bad khlem ki khlaw ki btap ka jingim jong ngi ki riewlum kan ïai long kaba dum, ba jynjar, bad kaba lanot khait.