B B Lyngdoh, Nongïalam jong ka NORTH EAST  bad kum u chairman banyngkong ka NERPC

Kito ki por kila ïaid sted bad kum u Khynnah nga la iohsngew ïa ka jingïakren elekshon u Rev. J. J. M. Nichol Roy bad i pa.

Kynsai M. Khonglah

Hadien jong i wan long chairman NEPC sa u Profulla Kumar Mohanta ka Assam bad nangta sa u N. Rio ka Nagaland.

Ka unity indiversity jong ka NE India – ka NE India ka don 25ngut ki MP bad ka ïasoh bad ka Ri India kaba heh bad ba ïar ba don 554 ngut ki MP ha Lok Sabha Parliament. Ki NE India ka kham heh ban ïa ka Ri Bangladesh kaba ïar 138, 000 sq, kms bad ka Population ba 90 mn.

Ka NE Region ka ïar 260, 00 sqkms bad ka don ka population ba 45 mn. I Bah BB Lyngdoh nongïalam ka AHTU 1954, ila buh ha ki jingthoh ïa ka History ka jingïaleh Hills State ki riewlum ka Dongmihngi ban lait na ka jingsynshar ka Assam. La phiah ïa ka Assam ha ki 7 tylli ki Jylla ha ka 1972 bad 1976 (BB Lyngdoh wrote “For the inte-rest of the present and future students of Political History in North Eastern India, I would like to record myn 52 years experience in Public Life. I propose to publish them in three parts, 1960 to 1970 (APHLC) and Second for the years 1971 to 1989. I may live to the ripe oldage of 90 i write fourth part for the period 1990 to 2000 A. D. “My Experience in Public life… and other reflections by B B Lyngdoh).

La kha ïa i Bah  Brington ha ka 22.2.1922 ha laitlyngkot 14 mer na Shillong bad ila khlad noh ha ka karta ba 81 snem kata, ha ka 27th Oct 2003. Ila dei ban dap 104 ka kat ha u snem 2025. Ila long 5 sien kum u Chief Minister ka Meghalaya bad bunsien kum u leader of opposition bad chairman ka Meghalaya State Planning Board. Ila represent ïa ka India ha ka common wealth conference ha Zambia, Africa shisien la long MLA 45 snem lynter naduh  ka 1957 ter ter haduh 2003. Ila ïehnoh ïa ka kam plidar ha ka 1972 bad shimti pat da kaba shakri ïa ka State Meghalaya (Public Service) na ka bynta 52 snem. Ka Doordarshan Kendra Shillong ka la ai nam ïa i ha ka sngi leit on tep kum u Honest & uncorrupt Chief Minister – 2003 – Meghalaya.

Kito ki por kila ïaid sted bad kum u Khynnah nga la iohsngew ïa ka jingïakren elekshon u Rev. J. J. M. Nichol Roy bad i pa. Ha ka 1937 u Bah Joy u la wan pan jingkyrshan ïa u ha ka shnong laitlyngkot. I pa ila ong ba umdei ban long involve ïa ktait ha ki kam pyrthei. U Rev JJM Nichols Roy u la jubab da kaba ong haba shakri ïa ki paidbah ma u bad ka balang church ngi shakri keiñ ïa u Blei. I pa jong nga im ngeit hynrei i mei i sngewdei. I trei shitom man ka sngi bad leit canvas rung ïing kawei ka ïing na kawei pat (ka kam mid wife sumar bad pynkha khun) u Bah Joy u la jop, hynrei ngim ju iohi shuh ïa u hadien ka elekshon namar um ju wan shuh ba khie noh ka thma bah II ïa kaba la rah noh ïa ki elekshon tad haduh ka 1945. Ka la long kumta namar ki paidbah baroh kim da donkam eh ban ïadei bad ka sorkar.

Lyngkot katba lah i Bah Bring ila thoh ïa ka jing-leit skul jong i ha Laitlyngkot Presbyterian L. P. School. Nga  leit bteng ïa ka jingpule sa ha Ram Krishna Mission School ha Cherrapunjee, Sohra. Nga la bteng ïa ki jingpule sa ha Guwahati bad Calcutta. Kum ki khynnah School bad College ngi la shim bynta ha ka jingïaleh Independence u Mahatma Gandhi. Ngi la ïasnoh ïa ka “Quit India Movement” bad ïa shim bynta ha ka 9th August 1942. Ngi la ïa pep College katto katne sngi bad leit thoh “quit India” ha ki kynroh surok. Na ki jingpule ha Calcutta nga la wan pyndep noh ïa ka BA na Shillong St. Edmund’s College.

Nga la leit pyndep ïa ki jingleit pule law na Calcutta University Law College bad iohpdiang ïa ka license bad pyntbit ha ki kashari. Nga la pynlut por ha kaba thoh bad pynmih ar tylli ki kot Khasi Backlets ha ka 1952 bad 1953 namely (The Khasis and the wor-king of the District Councils) ka subject ba ïadei eh ha ki social and political. Nga la ioh kam hikai ruh shi snem ha Mawkhar Christian High School  ha ka kot “The Khasis” nga la thoh ïa ka jingsdang ka jingïapasiaw “The Nagaway” The Naga way” kaba la kylla long ka jingdawa bad phiah noh ïa ka jylla. Ka Nagaland ka la ioh la ka jong ka State ha ka 1967. Ka Meghalaya haduh ka 1972.

Ha ka 1955 u MR. Phizo u nongïalam ba paw khmat  jong ka Naga u la wan sha Shillong. Ngi la khot sngewbha sha ka jingïamer jingmut ha ka ïing Basement hall u Rev.J J M Nichols Roy. Nga kwah ïa ki Naga ban iasnoh bad ngi ha ka Seperate State Movement hapoh ka Indian Constitution. Ka MP Mrs.B. Khongmen, ka la khroh tyngeh ïa u bad ki para ba ïatreilang bad u ban wan lang ha kajuh ka lieng, U ong “Hooid” bad ka jingïakren ka la kut noh hangne.

Hadien ka jingioh ïa ka Mass participation na baroh ki units bad Districts jong ka AHTU bad thaw ïa ka APHLC ha ka 1966 – la buh ïa ka sngi ka jingdawa. La buh ïa ka 24 tarik u Risaw da ka APHLC kum ka sngi jingdawa. Ha kane ka sngi man la u snem (1960 – 68). Ka hartal ne Bandh la pynlong ha Tura, Shillong bad Jowai naduh dang step phyrngap haduh Miday noon- bad bteng ka jingiaidkjat sha Madan Rynghep ha ka por janmiet. Ka APHLC ka la leit rah ruh ïa ka jingdawa hill State sha Delhi bun bun sien ha ki snem ba bud. La pynbud sa ka Nehru plan, Indira Gandhi Federal plan. Katduh ka Prime Minister Indira Gandhi ka la wan ban innuagurate ïa ka State ha u ïaïong 2, 1970 ha Shillong. Hadien 2snem ia ka Autonomous State ka States hapoh ka State.

I Bah B B Lyngdoh ila wan long Chief Minister ha ka 1979 ha ka Sorkar 5 lama 5 parties /Wan shwa ka Sorkar 3 lama khlem parties. La shu pynbor da ki paidbah ha surok kaba la pra noh tang shisnem bad la ong ba ka don haduh 11ngut ki Chief Minister. Ka stable Govt pat haduh 1983.

La pynwai noh ïa ka APHLC ha ka 1984 bad thaw da ka HPU (Hill People Union). Ka rukom thaw sorkar kam dei da kaba shu teh lang 3 tylli ki lama. Ka kamram u paidbah nongjied ka long tang ha ka shi sngi, shi thep vote. Ha ki sorkar khleh khaw lang, Coaliation Govts, ki seng ki ïa kynduh lang bad ki nongmihkhmat kiba jop bad shah jied. Ki hap bud ne ïaid katkum ka Constitution Riti Synshar ka Ri India. Ki Coaliation Govts ha Meghalaya ki la sdang naduh ka 1978 elekshon bad ki dang long ki Coaliation Govts haduh mynta.

Katto ka jingïaleh District Councils(Sixth Schedule) ka la kut noh ha ka 1952 Republic India bad ha ka 1954 la mih sa kawei pat ka jingïaleh – ka jingïaleh Hills States bad ha ka NE Reorganisation Act 1971 la phiah ïa ki Earswhile Assam ha ki 7 tylli ki States.

Nga ngeit ba sa ha kawei ka chapter ki lynnong ngin ioh ki jingthoh kiba naduh ka snem 2000 haduh mynta 2025.