Raphael Warjri
Ki ktien nep bad neb- nep ka dei ba long dong shitylli na tduh kum u sop khnam, khmut tari, u shiah, thyrnia, khmut wait ne ba long dong stang lynter sla kum ka wait ne tari, hynrei ïa kiba stad ban shemphang ka jabieng ruh la ju ong nep jingmut ne nep jabieng, hynrei neb dei ka jaiñ rben ba pyndonkam ban kup thiah. Ki don ruh ki ktien kiba syriem haduh katta kata ba bunsien ki briew ki ju sngewthuh bakla ha ka kren ka khana. Kita ki ktien ki long kum thylliej bad thyllieh- thylliej dei u dkhot met ba jem hapoh shyntur uba la sngewthuh ba dei u atiar ba lah ban mih kyntien ban kren ne pah ne siaw, hynrei thyllieh dei u saphit phngit ba kyrsoi na shynrong sla khlieh. Ka ktien khadar bad khatar- khadar ka dei ba korbar ha ka synshar ha shnong ha thaw, ha hima sima ne ha jylla, hynrei khatar dei ka ba ñiew ne kheiñ ba long lai hali ne hynriew jur. Kum kine ki jait ktien ha ka ktien Khasi ki don byllai lada dei ban jer, tangba kiba bun te ki dei ba ki paidbah ki la sngewthuh hi ban pyndonkam katkum ba dawa ka kyntien ba ki kren. Lehse, la dei ban lum thup naphang lin kum kine ki kyntien ban kdew shai artat ïa ka jingmut bad rukom pyndonkam ha ka kren ka thoh bad pule.
Nalor kum kine ki ktien ba la kdew ki don ruh ki ktien ki ba la sot khnang katkum ka jinglong ha ka dur ka dar, ka kyrdan ne ka rukom pyndonkam ha ka ktien. Lah ban shim kum ka ktien kongsan ka jingmut ka dei ïa kaei kaei kaba kham hakhlieh duh na baroh ïa kano kano ka bynta jong ka rukom kren, hynrei kongsan la sot ruh ban kit jingmut ïa ki kynrem lyndan kiba ha khlieh duh jong kano kano ka lympung paidbah ne jylli ki bynriew. Nangta ka ktien doloi ka jingmut ka dei ia u khñiang ba kham heh khlieh napdeng ki dkhiew, ka lah ban long ba ha ka ktien Pnar la sot na u doloi hapdeng ki shibyllien ki dkhiew kum ka kyrdan ba long hakhlieh duh ba la jer noh Daloi, uba dei u khlieh synshar bad khlieh ka niam ha ki elaka ha thaiñ Pnar. Ha kine artylli ki ktien Kongsan bad Daloi, ym lah ban thikna kano ka ktien kaba wan ha-shwa, namar ha ka rukom Khasi ka ktien Kong ka thew ym tang ïa ki kynthei rangbah, hynrei ïa u kynja shynrang briew ruh ba ki nam u ñi u kong lane ïa u hynmen kynsi ki para kynthei ki nam da u Kong ne kongrangbah namar ki para shynrang pat ki nam kynum. Kumta ka lah ban long ba ka nam Daloi ïa u khlieh duh jong ka synshar bad ka niam la don lypa bad lah ban pynsyriem ïa ki dkhiew ïa uta u dkhiew ba kham heh khamtam ka khlieh ba la khot doloi. Ka ktien dong ruh ka don ar jingmut kiba syriem, ha kawei ka liang ka dei ïa ka tduh ba nep bad kawei pat ïa ka kyntoit shnong, ha kaba baroh arjait ki lah ban dei ba la sot na ka kyntien kyndong kaba mut kaei kaei kaba long ha tduh jong kawei ka metbah. Kumta kano kano ka mar me tiar kaba don ka metbah kum ka ba sawdong ba manla kawei na kita ki tduh la jer ka dong, bad ha ka shnong baroh kawei dei ka metbah bad ki kyntoit ha la u pud sawdong lajong ki dei ki dong. Lait na ka jingmut jong ka tduh ba nep, ka ktien dong ka don ruh ba sot na ka ktien tyndong kaba mut kum ka thliew ba sop pyllun da kano kano ka tiar kum ka siej ne ka tiar nar ne kiwei kiwei ki tiar ki tar, ki mar ki mata ba pyndonkam ki briew. Ki nuksa kum ïa kine ki jait tyndong dei ka dong sliewding, ka dong khylliat bad wat ha ka ktien pharshi kaba don ka pasoh ba kit jingmut ba ju ong ka dong shimat.
Kumba la thoh ha shwa bun ki ktien la ioh ryngkhi ban batai ïa ki jingmut na ki kyntien ba la sot manla ka songktien ba marbud. Te hangne mynta ruh la nang kyrsoi shuh shuh na kawei ka ktien kum ka ktien ‘mar’- kawei ka jingmut ka dei ïa ki tiar ki tar, ki mar ki mata ba pyndonkam bad kawei pat ka jingmut ka dei ïa ki briew ki ba heh bad metbah kum ki radbah ha ka ktien Khasi ki ju nam kum ki mar, ba kham shynna dei ïa u Mar Phalyngki, nangta u Mar Bailon Khyriem bad kawei kaba la ju nam ha ka kyrteng jong ka kur ka jait ruh kum ïa ki kur Marbañiang, Marthong, Marshillong, Marngar, Marpna ter ter ba lehse ki rangdajied jong kita ki kur la kynrei bha ki mar ba radbah. Kawei na ki ktien ba ju sah artatien ha ka kren ka khana kum ïa ka ktien shynna bad shynnai- shynna ka dei kaba paw tyngkreiñ bad shai kdar na ba khmih, hynrei shynnai ka dei ka jheb jong ki kynthei longkmie ba dang shu dep kha khun. Ka ktien kum ruh ka don arjait, kawei ka dei haba kren ne thoh ïa kano kano kaba syriem kawei na kawei pat, ha kawei pat ka jingmut kum ka dei ïa u kynja khiew barit kum u kynja klong ne bilor ha ka ktien Khasi tynrai dei u kum ne luta. Ka ktien kynja ruh ka don bun syrtap ki jingmut, kawei dei ïa ki jait la dei ïa ki tiar ki tar ki mar ki mata lane wat ïa ki bynriew ne kino kino ki jynthaw, hynrei kawei pat ka dei ïa u jynthung ba dih buaid kum u duma ba syriem bad u kani ne aphin la ju khot kynja.
