Haba puson shaphang ki kyntien “Ki Saw Aïom Ki Por”, ngi poi kynmaw ïa kawei ka jingrwai u Rangbah Skendrowell Syiemlieh (Bam Kwai Ha Dwar U Blei), uba la rwai shaphang ka jinglong khynnah, samla, rangbah bad tymmen. Kine ki dei kita ki saw aïom ha ka jingim briew kumba long ka Pyrem, Lyiur, Synrai bad ka Tlang. Lada ngi ngam kham jylliew, ngi lah ruh ban pynïasyriem ïa ki saw aïom bad ki jinglong jingman, bad ki jingkylla kiba wan katkum ka jingdawa ka por. Ka don ruh ka jingong ba yn ym don ba lah ban khang ïa kano-kano ka saiñpyrkhat kaba ka ïa bad ka por ka jong ka, ka la poi (No one can stop an idea whose time has come – Victor Hugo). Ha ka jingim, ngi shem ïa kiba bun ki saiñpyrkhat kiba wan na ka por sha ka por lyngba ki jingthoh, jingkren, jingïaphylliew jingmut, bad ki jingjia. Kiba bun na ki jingjia ki mih bad ki kharoi na ka saiñpyrkhat kaba don ha ngi ki briew.
Lada ngi phai sha ka saiñpyrthei, ngin shem ba ka long kumjuh. Hadien ka jingïoh laitluid ka Ri India ha u snem 1947, dei tang ka seng Congress kaba la synshar ïa ka Ri baïar. Ym don pat da kiwei ki nongïalam kiba la kham paw. Hynrei ka la don ka ïa bad ka aïom ba ka jingkylla ka la wan namar ka jingkiew skong palat ki nongïalam. U snem 1975 u dei u bakongsan bha ha ka Ri namar dei ha une u snem ba la pynjari ïa ka ‘Emergency’ da ka Sorkar India hapoh ka jingïalam ka Indira Gandhi. Ha kato ka por ki la don ki nongïalam ka seng Congress kiba la pynkiew skong ïa ka Indira haduh ba ki la ong ba ka India ka dei ka Indira, bad ka Indira ka dei ka India.
Hynrei, da ka jingpynjari ïa ka ‘Emergency’, la mih ki nongïalam ki bathymmai, ka saiñpyrkhat bathymmai, bad ka jingkylla ka la sdang ban wan. Ka ‘Emergency’ ka la ïaid kumba ar snem, bad ha ka ilekshon ha u snem 1977, ka sorkar Congress ka la khyllem jraiñ da ka bor jong ki paidbah. Ka Janata Party ha kato ka por, ka la thaw ïa ka sorkar bathymmai hapoh ka jingïalam u Morarji Desai. Hynrei kane ka sorkar synrop ka khlem neh slem, bad hadien katto katne por, ka Indira ka la wanphai biang sha ka bor. Kato ka ilekshon ka pynpaw ba pleng ynda la kiew skong than lane ynda ailad ïa ka jingsarong ba kan ïaid hashwa, ka jingjot ka la ap lypa. Ha kajuh ka por, ka la pyni shai kdar ïa ka bor jong ki paidbah ka Ri India.
Nangta, ha u snem 1984, ka BJP ka la don tang arngut ki MP ha Parliament bad ka Congress ka la synshar hapoh ka jingïalam u Rajiv Gandhi. Hynrei, 30 snem hadien, ka BJP ka la jop kput ha ka ilekshon Lok Sabha, kata, ha u snem 2014, bad la paw sa u nongïalam ïa uba la tip kum u Narendra Modi uba dang bteng haduh mynta ban long kum u Myntri Rangbahduh ka Ri. Ki jingjia ha ki snem 2011 shaneng ha ka Ri, ki la pynlong ïa ki nongshong shnong ban phai noh shawei bad ban wanrah ïa ka jingkylla. Bad ka jingkylla ka la wan haduh ba ka Congress ka la shem jingeh ban khie khlieh, bad ka BJP ka la ïoh ban synshar biang ha u snem 2019. Mano ban poi pyrkhat ba na ka arngut ki MP ha u snem 1984, ka BJP mynta ka synshar marwei (watla ka kdup lang ïa ki seng kiba don ha NDA)?
Ha ka jylla jong ngi, ngim pat ju kham ïoh ïa ka lad ban ïohi ïa ka jingsynshar kaba ïalam tang da kawei ka seng lait noh ha u snem 1972 ha ka por jong ka All Party Hill Leaders’ Conference (APHLC). Hadien kata, la ïoh sa tang ki sorkar synrop. Ka jingkylla kaba jur ka khlem pat ïohlad ban rung ha kane ka jylla. Wat ka APHLC ruh ka la pait noh ha u snem 1976 ha ka jingïalang ha Mendipathar, bad shi kynhun ki la leit ban pynïasoh noh sha ka Congress kaba la long ka jingsdang jong ka jingsuhthied ka Congress ha Meghalaya. Ha kine ki 50 snem, ngi la ïohi ïa shibun ki nongïalam na ki seng bapher-bapher. Ngi la ïoh ïa ki Myntri Rangbah na kylleng ka jylla, hynrei kiba bun ki khlem lah ban pyndep ïa ka san snem. Tang shipor arpor ki la shah pynkhyllem noh na ka shuki. Kiba la lah ban pyndep san snem pura ki dei tang u Captain Williamson Ampang Sangma, Salseng C Marak, Dr Mukul M Sangma, bad mynta sa u Conrad K Sangma. Sanphew snem tang saw ngut ki Myntri Rangbah kiba la lah ban shong pura ha ka shuki!
