Raphael Warjri
Ha ka thoh ka tar, ka kren ka khana ha ka imlang sahlang Khasi ka don ka kyntien kaba long kum kaba siat pharshi kaba phalang ïa ki dak ki shin kiba kdew ha ka jynthoh shaphang ki briew, ka mariang, ka imlang sahlang bad kino kino ki bynta ha ka thoh ka tar, ka kren ka khana. Kawei na kita kiba kdew ïa ka pyrkhat briew ban pynshoh kyntien lyngba ka ba siat pharshi lah ban jer tiensiat (phrase), tienkyoh (idiom), bad ïa kaba ladep thaw da u nongthoh ba pawnam Rev H Elias Khariong, ka kyohmynthi (satire) kaba dei ka ktien siat ba kyoh ïa ki briew kum ban dait da ki kyntien ba ngam ha janor briew, ka ba lah ban long kaba mynthi bad tohmet lane kaba daitjemnud daitarsap (sarcastic), beburom (scorn), siatthala (taunt) bad beiñdorbar (contempt). Kine ki tiensiat tienkyoh ki dei kiba la don lypa ha ka ïakren iakhana ha ka imlang sahlang parabynriew bad kaba kham kynrei bha ha ki phawar, khamtam ha ka rongbiria, ha ka tamasa ka ksaw ka kpong bad ha ka tamasa bamkhana shnong bad kiwei kiwei ki lat ha ka risa lehkmen, leh biria ban byrngia ki paidbah ha kano kano ka lympung.
Kine ki kyntien ba thawhi ki dei kiba thymmai bad la tyrwa ba na ki paidbah ki lah ban kynthoh, wat lada dei ban wohnia katkum ka nongrim khnang ba lah ban ioh da ka ba kham janai katkum ka tairai (context) ha manla ka songkyntien bathoh khnang ban lah sngewthuh paidbah. Katlah katiai la kyrmen ban ym tohhoh da kaba hun ha ka ktien nongwei kaba khlem ka tyllong ktien ban pynskhem ka rukom sngewthuh ba pura bad ban ïaineh kaba paka ka ktien ha ki longdien mandien. Yn ïai ban biang hangne ba da lei lei ruh ym sngewbit ban thoh ‘kolshor’ haba la don lypa ka ktien kaba khia thew da la ka ktien tynrai ‘Deiriti’ lane ‘literashor’ haba la don lypa ka ktien tynrai ‘ka thoh ka tar’, ba la kdew khnang ba ki dei ki ktien ba shongkhia ha ka thohkot thohsla. Jar la katta, wat ïa ki ktien ba synlar bad ba sule kam tang ha ka kren ka khana ha lynti syngkien ne ha ïew ha hat ruh katba lah hi sngew dei ban pynneh da la ka ktien tynrai lajong.
Katba ka dang ïakhun da ki riew paidbah ban pyndonkam da la ka ktien tynrai lajong, katta ki kynrem lyndan, ki simpah simsong ki tohhoh ban shu tam madei na madan madiah jong kiwei pat ki paidbynriew. Ym tang katta kita ki kynrem lyndan bad simpah simsong ki pynkhie rasong da ka ktien ïapan bad ki lyndet ïa la ki ktien tynrai. Ha kane ka rukom ka la jia long ka dei namar ba kita ki ba kam ïa lade ba ki dei kiba la nang la stad bad la tip ïa ka pyrthei satlak, kim suitñiew shuh ïa ki riewtymmen ki ba khlem ioh lad ban leit pule ha kita ki skul ka juk mynta, hynrei ki ba tip tynrai ïa la ka thymmei, ym tamng ïa ka ktien hynrei ïa kino kino ki snap jong ka deiriti bad ka riti dustur. Hangne ba la sawa ki surmyllung u Myllung Soso Tham, ‘Jingshai ngi wad sawdong pyrthei, jingshai ka Ri ngim tip eiei’.
Kita ki simpah simsong, ki kynram lyndan ki dei ban phai dien sha ki kyntien ba ai mynsiem jong uwei pat u nongthoh ba kynsai, u S J Duncan uba la pyrsad mynsiem da kine ki kyntien pynshlur, ‘Wei la kut jingmut kam neh ban shongkhop, ba jinghun ka mynsiem ka long ka jingjop’. Ym lah ban len ba ym don kino kino ki bynriew lada dei ki kynrem lyndan ne rangli juki, lada dei ki simpah simsong ne ki thab ki dab, lada dei ki khlur ki hira ne ki bieit ki them ki ba ym kubur ïa kita ki kyntien shongsbai. Hynrei katba kiba kham sha tbian ha ka imlang sahlang ki shitrhem ban shahshkor ïa kita ki kyntien, hynrei kiba ha kliar jong ki shlem teinam ha ka imlang sahlang, ki lah ban ym suitñiew, hynrei kin pynmih hi da la ka kyntien kaba sot na ki riewstad kylleng ka pyrthei lane kin iuhroit syndon ïa la ka nong-rim jong ka thymmei pyrkhat lajong.
Kumta ka donkam ïa kito kiba shong ha kliar rynsan ba kin hiar sha tbian ban tba ïa ka lyngwiar ha ryngkew, wat lada dei ban ngam sha ki thliew ki syar ban tih jylliew ïa ki khuiñ jong ka jingtip bad ki riti dustur ka ba dei ïa ka ktien. Ki don byllai ki ktien kiba pyndonkam katkum ka khep ba dei ban pyndonkam bad ban sngewthuh ïa manla ki kyntien ba kren ne thoh ne pule. Hadien ba la ioh ïa ki dak thoh da ki dak Roman ne Latin kumba la aiti ha ka jaitbynriew da u riewniam shitrhem ka balang Khristan, u Thomas Jones, ym lah shuh ban dang pyrkhat da kumwei ha kiba bun ki liang ba pyndonkam ïa ki dak ha ka ba thoh kyntien. Ha kajuh ka por ym dei ban kam trai ïa ki dak ha ki khep ba dei ban batai katkum ka tairai jong ka rukom pyndonkam ïa ka ktien. Ki don byllai ki ktien Khasi kiba ym ju don koit ha kiwei kiwei ki paidbynriew ba ym dei ban kob sarong ïa ka jinglong kyrpang, hyntei ban bishar katkum ka khep ba dei ban batai ïa manla ki kyntien ba dei ban kren, ban thoh ne ban pule. Toi ka long ka kabu kaba khraw ba ha ka thoh ka tar Khasi la ioh ban pyndonkam da kine ki dakthoh Roman ne Latin, hynrei kiba la kylla long ki nongkynti jong ka jaitbynriew ha ka thohkot thohsla.
