
Aquiny Mawthoh
Ka kyrteng jongnga ka dei I Aquiny Mawthoh bad nga dang leh ïaka PhD ha ka sobjek Entomology
Ka jylla Meghalaya jongngi ka don shibun ki soh kiba kham phylla bad kiba ngim lah ioh ha kiwei pat ki jaka, bad uwei napdeng kita u long u ‘Soh iong’ ne da u ‘Khasi cherry’, ‘Meghalaya’s blackberry’ lane ‘Himalayan cherry’ ha ka ktien nongwei. Une u soh u hap hapoh ka longïing ‘Rosaceae’ uba hap hapoh kajuh ka longïing bad u soh plom, soh phareng, sohphoh. U dieng jong une u soh u don ka jingjrong kumba 15-20 m eiei. Ki soh jong u ki long kiba pyllun bad ki don uwei u shyieng hapoh jong u. Ki don ka rong kaba jyrngam haba u dang im bad u kylla sha ka rong iong-purple haba u lah ih. Ki snep jong u ki long pliah bad thaba kum ki soh grape iong. Une u dieng soh u, u sdang ban phuh syntiew naduh u bnai risaw haduh u bnai Lber, bad u sdang ban soh naduh u bnai Nailar haduh u bnai naiwieng. U dieng jong une u soh uba lah don kumto 13 snem, u lah ban pynmih kumba 110-160 kilo eiei haka shi snem,
Une u soh u don ka jingmad ba thiang bad shngiam bad u don ruh ka rong purple iong ba ibang bad lada ki shet ïa u kim donkam ïaki rong khemical (food colourant). Ha ki ïew bapher bapher, ngi lah ban ioh ïa u ba kham rit size ha ka dor kumba 15 tyngka shi khum, bad 30 tyngka shi khum ïa uba kham heh size bad ih bha. Ha ka jylla jongngi, ki briew ki ju shu bam im ïa u, lane da kaba phon ïa u soh bad ka um ban pynmih ïaka umsoh, don ruh kiba shna wine lane shna jam, jelly bad candy(mit mit)ïa u. Ki powder soh (Fruit juice powder) ngi lah ruh ban shna khnang ba ngi lah ban ioh ïa u ha baroh ki aiom, bad kine ki powder ngi lah ban die sha kiwei pat ki jylla.
Une u soh u don bun ruh iaki bitamins,phenolic compounds, flavonoids, minerals, antioxidant (ban ïaleh pyrshah ïa ki free radicals) bad u donbun ruh ka ascorbic acid. Ka jingdon jong une u soh ïaka carotene bad anthocyanins ka pynlong phylla ïaka rong jong u. Ka jingdon jong u ïa kine ki khemikal ba bun jait, ka ïarap ruh ïangi ban ngin pyndonkam ïa u kum ka dawai na ki bynta ki jingpang bapher bapher.
Watla une u soh u bun ki jongmyntoi, hynrei u dang ki dang hap hapoh ka kyrdan ‘underutilized fruits’ lane kita ki soh ba ngim pyndonkam bha, namar ba ngi dang pyndonkam ïa u,tang ha ka jylla jongngi bad bun ki briew kim da tip eh shapahng jong u. Kawei ka dawbah ba u dang hap hapoh kane ka kyrdan ruh namar ka jingduna jong ki processing unitne ki machine ban shna ïa ki shaka umsoh ne jam ne jelly ban ngin lah ban shalan ïa ki sha kiwei pat ki jaka. Kawei ka daw ruh ka long ba, ki briew kim da rep than ne thung ïa u, bad lada ki rep ïa u, ki lah ruh ban pynheh ïaka ioh ka kot ka jongki da kaba shalan ïaki sha kiwei pat ki jylla.
Picutres credit: Aquiny