Ka mat kaba ïadei bad u marpoh khyndew Uranium ka la khie im biang, kata hadien ba ka Sorkar Pdeng lyngba ka Ministry of Environment Forest and Climate Change dang ha ka 8 tarik Nailur, 2025 ka la pynmih ïa ka jingpynbna ba yn nym donkam shuh ïa ka ban pynlong ïa ka jingsngap paidbah ne ka public hearing na ka bynta ban tih bad khlong ïa ki marpoh khyndew kum u Uranium bad kiwei da kaba ai daw ba kine ki marpoh khyndew ki long kiba donkam na ka bynta ka kam ïada-ri bad jingshngaiñ ka Ri India.
Halor kane ka jingpynbna ba la pynmih, la ïohi ba na ka liang jong ki sengbhalang ba paw ka Jylla kum ka KSU, HYC, FKJGP ki la mih shakhmat ban pynpaw ïa ka jingpyrshah kaba jur bad kiba la maham ba horkit hordang kin nym ailad satia ïa ka Sorkar ban khlong ïa u Uranium.
Wat na ka liang jong ka Sorkar Jylla ruh lyngba u Symbud Myntri Rangbah, Bah Prestone Tynsong, u la kren shai kdar ba ka Sorkar Jylla ka ïeng skhem ha ka rai bad ka nongrim ba kan ym shah satia ban tih ne khlong ïa u Uranium ha Jylla Meghalaya. U Bah Prestone u la ong ba ki paidbah kim dei ban sheptieng ïa ka Office Memorandum, namar ka Sorkar Jylla da lei lei ruh kan ym shah ban tih ïa u Uranium uba don hapoh ka Jylla Meghalaya.
Ka Meghalaya ka long shisha kaba riewspah ha ka jingdon ki marpoh khyndew kiba remdor bad kiba lah ban pyndonkam ha ki bynta bapher-bapher. Naduh u dewïong, mawshun, mawshynrut, Uranium, ka mariang ka la kyrkhu ïa kane ka Jylla. Hynrei, shisien ba la ïakren shaphang u Uranium, ka jingpyrshah ka wan hakhmat. Ka mat kaba ïadei bad u Uranium ka long kaba khluit bha ha kane ka Jylla. Naduh ki snem 1990 ter-ter, ngi la ïohi ïa ki jingpyrshah ba la lamkhmat da u nongïalam paidbah ba la khlad noh u (L) Bah Hopingstone Lyngdoh. Na ka snem sha ka snem, ka AMD, Uranium Corporation of India Limited (UCIL), ki la pynpaw ïa ka jingkwah ban ïoh tih ïa une u marpoh khyndew na South West Khasi Hills. Hynrei ka jingpyneh jong ki trai khyndew bad ki seng bapher-bapher, ka la pynkynrandien ïa kine ki shnat treikam ka Sorkar Pdeng. Ngi kynmaw ruh ba ha ki snem kiba la leit noh, ka UCIL ka la ïalam ïa ki nongmihkhmat paidbah bad ki seng kiba paw na kane ka Jylla sha Jaduguda kaba don ha Jharkhand ban pyni ïa ka rukom saiñ ïa u Uranium. Hynrei, haduh mynta, ka UCIL bad ka Sorkar Pdeng kim pat lah ban pynkohnguh ïa ki nongshong shnong ban ailad da kaba suk mynsiem ban tih ïa u Uranium.
Ngi la sakhi ha kane ka Jylla na ki snem sha ki snem ïa ka jingpyrshah jur jong ki nongshong shnong ka thaiñ ba don u Uranium bad ki seng bapher-bapher ïa ka jingthmu ban tih ïa une u marpoh khyndew na ka daw jong ka jingsheptieng ïoh mih ka saw ka sian ka bashyrkhei ba kan ktah ïa ka koit ka khiah bad ïa ka jingim ki briew. Lehse ka Sorkar Pdeng ka sngewthuh bha ïa kane ka jingpyrshah bad namarkata kam leh kyrkieh ban wan tih ïa utei u marpoh khyndew. Ngi dang hap ban ïa khih khuslai katba ka Sorkar Pdeng kam pat kren bad ai da ka jingthoh kaba shai aiu kan leh halor kane ka mat. Ngim dei ban shu ngeit tang ïa ka ktien, hynrei ka dei ban don da ka jingthoh kaba kren shai bad ka bym kyllaiñ da kumne kumtai. Kum ki nongshong shnong ka Jylla bad khamtam eh ki paidbah ba shong ba sah ha ka dong ka thaiñ ba don u Uranium, ki dei ban ïoh ïa ka jingpyntip kaba shai na ka Sorkar Pdeng.
Watla ka Sorkar Pdeng ka dang sngap shwa mynta ha kaba ïadei bad ka projek tih Uranium na South West Khasi Hills, ngin hap long kiba peitngor. Ngim tip ha kano ka por ka Sorkar Pdeng kan sngewdonkam ban tih ïa une u marpoh khyndew u bakongsan bha na ka bynta ka Ri. Ngi khmih lynti ba ka Sorkar Pdeng kan ym pyni bor bad kan ïaid da ka lynti kaba jai-jai bad ba kan burom lem ïa ka jingpynsngew jong ki nongshong shnong ka South West Khasi Hills bad ka Jylla kumjuh. Ka jingpynibor kan ym ïalam shano-shano ruh.
