I. R. Dkhar
Ka Education ha ka ktien Phareng ka long ka sobjek kaba ïar bha.Ka Education ka thew ïa ka jingpule puthi naduh ki skul ter ter shaduh ki skulbah ne ki Universities. Lyngba ka Education ka plie lad lad ïa ki khynnah naduh kiba dang rit haduh ki samla naduh ki skul rit shaduh ki kyrdan bashajrong bad lyngba kata ka pynïoh ïa ki ïa ki sap ki phong bad jingtbit ha ka jingnang jingtip da kumta ka pynlong ïa ki ban ïoh ïa ka kam ka jam na ka bynta ban ioh ïa ka kamai kajih bad jingdonkam bapher bapher ha kane ka juk mynta.Ym tang katta, ki nongaikam aijam ruh ki wad ïa kiba la nang la stad, kiba la don ka kyrdan ha ka pule puthi, ha ka jingtbit ban ïahap ha ka kam kaba ki kwah. Ka jingpule kam ju don pud, wat kiba la rangbah, ki tymmen ki kro ruh ki ïai pule katba ki dang im. Ka jingnang jingstad yn nym lah ban knieh noh ïa ka ne u briew. Ym don spah ne hajar ban bujli bad ka jingnang jingstad. Ki kmie ki kpa ki ai ïa ki khun ïa ka education, ka jingnang jingstad kaba ym lah shuh ban knieh ïa ka ha ka jingim jong ki ha ka jingim jong ki baroh shirta.
Ka Meghalaya, khamtam ka Nongbah Shillong, la niew ïa kaba ka long ka pdeng jong ka jingnang jingstad ha ka thaiñ shatei lam mihngi (Northeast) ka ri India, kaba khring ïa ki samla pule na kylleng ki jaka jong ka thaiñ. Hynrei wat la katta ruh, kane ka jinglong jong ka Meghalaya ka la poi sha ka kyrdan kaba don ka jingkiew ha ka jingïehnoh shiteng por ha ka pule puthi jong ki khynnah bad don ruh ki skul ki bym ïaid bha. Kane ka pynlong ïa ka Sorkar Meghalaya jong ngi ban khmih bad bishar bha kumno ban pynkylla ïa ki rukom ai jinghikai ha ka pule puthi. Wat la katta ruh, ka pule puthi ha ka Jylla Meghalaya jong ngi, ngi iohi ba ka la kiew bha. Ka la kiew ha ki lad jingpyntbit ha ka kyrdan ka jingnang jingtip bad ki sap ba ki don ha kane ka jingstad jong ka juk mynta, kaba ki ong ka juk techno-logy. Ka jingïaid beit bad jingkiew jong ka education ha Meghalaya ka dei na ki jingdon jong ki skul bapher bapher kiba don shaduh ki kyrdan bakham shalor ne ki University kiba khring ïa ki samla. Phin peit bun bha ki samla kynthei bad shynrang na ki Hynñiew tylli ki Jylla jong ka Northeast bad wad kiba na kiwei ki Jylla jong ka ri India, ki wan ban pule hangne ha Shillong. Ka daw ka long ba ka Meghalaya bad khamtam ha ka Nongbah Shillong ka long ka jaka kaba don ka jingshongsuk shongsain. Kam don ka jingïakhih ne ka jingpynthud kumba long ha kiwei pat ki Jylla. Nalorkata, ka jinglong jong ka suiñbneng ne environment ruh ka ïahap bha ha ka jingpule puthi.
Pynban, ngi iohi lyngba ki Kotkhubor ba ka la don ka jingïakhih jong ki Nonghikai na ki por na ka por na ka bynta bun ki jingduna kiba pynlong ïa ki ban ïakhih kum ki nonghikai ‘Adhoc’ hapoh ka lama jong ka Federation of Adhoc School Teachers of Meghalaya (FASTOM). Kane ka Seng ki Nonghikai ki la pynsangeh noh shuwa ïa ka jingïakhih jong ki halor ka jingkular jong ka Sorkar. Hato ka Sorkar kan bat ne em ïa ka jingkular jong ka ban pynïoh ïa ki jingdawa jong ki. Kum ki riewpaidbah kiba la ïoh ïa ka jingnang jingstad na ki Nonghikai, ngi sngewburom ïa ki haduh katta katta, naba dei lyngka jong kiba ngi la ioh ïa ka jingnang jingstad bad ngi la ioh ïa ki kam ki jam. Haba ngi ïohi ïa kane ka jingiïakhih jong ki, lyngba ki Kotkhubor, ngi sngew pyrkhat lem ïa ki ba ki dei ban ïoh la ka hok jong ki. Ngi la ju ïohsngew bad jingtip ba ha kiwei kiwei ki Jylla kam ju don ka jingpynthut ïa ki jingdwad bad jingdonkam jong ki Nonghikai khamtam ha ka pisa bad ka tulop jong ki. Pynban ngi ïohsngew ba ka Sorkar ka ïai thung kam ïa ki Nonghikai bad pynbiang ïa ki jingdonkam jong ki la ha ka tulop bad kiwei kiwei ki jingmyntoi hadien ka jingshakri jong ki kum ki Nonghikai.
ïalade shimet bad baroh lehse ngi kubur ba ka jingdon jong ki skul bad ki colleges bad ki universities ha kane ka Jylla Meghalaya jong ngi, ka plie ïa ki lad kum ka jingïohkam ïohjam jong ki Nonghikai bad ki bym dei ki nonghikai kiba trei ha ki skul, colleges bad ki universities ha kane ka Jylla jong ngi. Ki khring ruh ïa kiwei kiwei ki samla bad ki briew na kiwei ki bynta jong ka thaiñ shatei-lam-mihngi bad kiwei de ki Jylla jong ka ri India ban wan pule shane. Ngi dei ban sngewsarong ïa la ka jong ki Nonghikai bad ïa ka Jylla jong ngi. Kum ki paidbah ngi dei ban kyrshan kumjuh ki Seng Bhalang bapher bapher kim dei ban pynthud satia ïa ka jingpule puthi namar ka jingdon jong ki ka ai aikam aijam ïa ki briew jong ngi. Ki nonghikai ha ki skul, college bad university bad ha ki laiñ bapher bapher ki lah ban pyn-tbit ïalade ha ka bynta ka kamai kajih bad ka jingim jong ki.
