
Aquiny Mawthoh
Bio: Ka kyrteng jong nga ka dei I Aquiny Mawthoh bad nga dang leh ïa ka PhD ha ka sobjek Entomology
Kham mynshuwa haba ngi leit sha ki ïew ki hat, bunsien ngi lah ban iohi ba don ki nongdie kiba die ïa u thied kynbat, bateh / khum da u thri. Ki don kumba 15-20 ki thied, ha ka shikhum, bad ki die ïa u ha ka dor ba shiphew tyngka shikhum. Une u thied u dei u ‘langning uba ngi khot ha ka ktien khasi bad ‘swathang’ ha ka ktien pnar .Ha ka kyrteng saïan ki khot kyrteng ïa u da u ‘Potentilla fulgens’ bad da u ‘many-leaved cinquefoil’ ne ‘five fingers’ ne ‘silver weeds’ ha ka ktien English. Une u jaitkynbat u hap hapoh ka longïing Rosaceae, bad ngi lah ban shem ïa u byllai, ha ki lum ki them ha kane ka jylla Meghalaya bad ngi lah ruh ban shem ïa u sha kiwei pat ki jaka. Une u kynbat u don ki sla ba long kum ki sla strawberry, bad ki pliah bad phyrnai. Ki syntiew ki long rong stem bad ki barit, bad u don ka jingjrong kumba 5 – 40 cm na sla khyndew bad ki thied / tyllong ki ngam kumba 15-75 cm shapoh khyndew bad u im bha ha ki jaka ba long eh khyndew bad lam sngem. Une u jaitkynbat u don kumba 500 tylli kiba hap hapoh kajuh ka jait (genus).
Ka jylla Meghalaya jong ngi, ka don byllai ki phlang ki kynbat kiba long dawai,bad kiba ngi pyndonkam man la ka por sha ka por wat la dang im da tip than eh ruh ba ha kano ka rukom ki trei bad uwei napdeng kita u long u ‘langning. Bunsien ki tymmen ki san ki ju bam ïa u thied jong u, lem bad u kwai tympew, namar ba ki ngeit ba u lah ban ïada ïa ki na ka jingdap lyer bad kumjuh ruh ïarap haba eh kpoh. Ki bam ruh ïa une u thied ban lait na ka jingbam khñiang ki bniat bad haba pang ki doh bniat. Ki riewtymmen jong ngi, ki pyndonkam ruh ïa u tnat dieng jong u bad ki sla kum u brut shut bniat. Don kiba phon ïa une u thied jong u , bad ki aidih na ka bynta kito ba don wieh ha kpoh (intestinal parasitic infections), ne ai dih ïa kiba pang pynhiar, pang shini, pang jyrhoh bad don ruh kiba pyndonkam haba kum ot ne ur.
Ki nongwadbniah halor ka jinglong dawai jong u ‘langning, ki shem ba u don ka borban jingïada na ka jingkiew palat jong ka shini (antihyperglycaemic), ïada naka jingpang ulcer (antiulcerogenic), jingpang bampong(anticancer), bad ïaleh pyrshah ïa ki bacterial (antibacterial). Ki phyto-khemikal (phytochemicals) ki dei kita ki bioactive compounds kiba don ha ki soh, jhur kiba lah ban ai ïangi shibun ki jingmyntoi, na ka bynta ka met ka phad, kum ban ïaleh pyrshah ïa ki jingpang bapher bapher. Katkum ka jingwadbniah lah shem ba une u jingthung u bun ka tannins, polyphenolic and triterpene, Na u tyllong / thied ki shem ka jingdon jong ka bioflavonoid potifulgene bad ka epicatechin bad ka triterpenoids Fulgic acid A bad Fulgic acid B .
Ban pynkhiah ne ïada ïa ki briew na ki jingpang ba bun jait, ka shem jynjar shikatdei eh khamtam ha ki ri ba duna h ka ioh ka kot, bad namar kata ka World Health Organization ka la pdiang ban pyndonkam ïa kiwei pat ki jait dawai kiban ïarap,bad kawei napdeng kita ka long da ka jingpyndonkam ïa ki kynbat dawai bad u ‘langning ruh u hap ha kane ka thup. Watla u bun ki jingmyntoi ba u ai ïangi, hynrei ki juk ba mynta kim da tip than eh shaphang jong u, ne ki jingmyntoi ba ngi lah ban ioh na une u kynbat ba kynrei bad na kane ka daw ka long kaba kham ñiar ba ngi lah ban shem ïa u ha ki iew ki hat ba mynta.
A. Whole plant B. Root
Picture Credit : Aquiny