Ka Mon Ba Laitluid

Kaba bakla (wrong) pat de ruh kan ïaisah hi kaba bakla wat lada baroh ki len (deny) lane ki kyntait ïa kaba ka dei kaba bakla lane ki leh ki kam pynban ïa ka.

D H Kharkongor

Ngam banse ban pynkynmaw biang, ïa ngi langbaroh, ba wat U Blei, uba U Trai bad U Kynrad halor kiei kiei baroh, U ai kyrpang ïa u khunbynriew ïa ka mon kaba laitluid. U Blei U ai ïa u khunbynriew ïa ka mon kaba laitluid, tangba tad hadien kaba u pynsngewthuh shaikdar (ïa u khunbynriew) ïa kiei kiei kiba dei (right) bad ruh ïa kiei kiei pat de kiba lait (wrong).U pynsngewthuh namar kata ïa kiei kiei kiba bha (good) bad ruh ïa kiei kiei pat de ki bym bha (bad). Ym tang kumta hynrei U da ai kyrpang ruh de, ha u khunbynriew, sa ïa ka ‘conscience’ lane ïa ka ‘jingïatiplem’ lane ïa ka jinglah ban pynïapher hapdeng kitei ki ar.

U Blei u da batai shaikdar lane ïathuhlypa pat de ruh ïa ka nong (reward) kaba u khunbynriew un ioh, kat kum kata kaei kaei kaba u hi u jied, da la ka jong ka mon kaba laitluid. Ngan pynkynmaw biang ruh de ba kaba dei (right) kan ïaisah hi kaba dei wat lada baroh kim pdiang ïa ka lymne leh ïa ka. Kaba bakla (wrong) pat de ruh kan ïaisah hi kaba bakla wat lada baroh ki len (deny) lane ki kyntait ïa kaba ka dei kaba bakla lane ki leh ki kam pynban ïa ka.

Nga kubur ba ka ‘Culture’ ka kynthup tad naduh ka riam ka beit, ka bam ka dih, ka ktien ka thylliej bad tad haduh ka rwai ka siaw, ka put ka tem bad ka shad ka kmen. Nga kubur ruh de ba man la ka jaitbynriew ka don ïa la ka jong ka ‘culture’ ne ïa la ka jong ka rukom im. Ngi ruh, kum ka jaitbynriew, ngi don ïa la ka jong ka ‘culture’ lane ïa la ka jong ka jinglong tynrai lane lariti lane deity, ïa kaba nga  kubur ba ngi dei ban ïaleh shitom ban pynneh pynsah. La katta ngin hap pat de ban sngewthuh shai ba ka ‘culture’ kan nym shu neh sah kumjuh (static), da ki spah spah snem.Kan nym nehsah kumjuh wei ba ka ruh kam lah lait na ka jingkylla, kaba kum kum ka jingtyllun jong ka por. Kan nang ïai kylla hi ruh kat kum ka jingkylla jong ka pateng bynriew. Nga ngeit ba ym donkam ban da ngam jylliew halor kane ka jingshisha.Ym dei namar kata ban ban dang sngewphylla ba balei ba kane kane ka Tamasa ‘Cherry Blossom’ ka pah ka khring ïa uba bun balang, khamtam eh ïa ki samla lud. 

Kumta kam don jingmut ban sngewpyrshah ïa ka jingpynlong ïa ka Tamasa ‘Cherry Blossom’. Kam don jingmut wei ba kiba leit sha ka Tamasa ‘Cherry Blossom’, na ka bynta ban ïakmen ïasngewbha, ki dei kiba lah heh lah san ne ki ‘adults’ ne kiba lah kynjoh ïa ka 18 snem shaneng. Kiba lah ioh wat ïaka ‘voting right’ ne ïa ka hok ba kin jied, da la ka jong ka mon kaba laitluid, ïa la ki nongmihkhmat. Ki dei kiba lah rangbah kat ban tip shai-kdar kaei kaba dei (right) bad kaei kaba lait lane kaba bakla (wrong). Kiba tip shai-kdar ruh kaei kaba bha (good) bad kaei ka bym bha (bad). Kiba dang kham lung ka rta pat de ruh ki dei kiba la ïalam kyrpang lane synran kyrpang da kiba la heh la san. Kam don jingmut wei haba wat U Blei hi ruh u ai ïa ngi lang baroh ïa ka mon kaba laitluid. Ka mon kaba laitluid ban jied la ïa kaei kaei ruh.

Kumta wat ka tamasha ‘Cherry Blossom’ hi ruh ka khring kyrpang beit thik tang ïa kiba angnud bad kiba iohlad ban leit, kata, nalor ka jinglahbor ban leit. ïa kita kiwei te kam khring wat lada ki tip lad, ki don por bad ki lahbor ban leit. Kumta kamkhring ïa ki bym sngewtynnad ïa kum kito ki rukom rwai bad ki rukom shad lane ïa ki bym ïahap bad kaba kum kato ka rukom lehkmen lah sngewbha. Ka long thik kum ka ‘Tamasha Khwai’ lane ka ‘Fishing Competition’. Ka ‘Price Money’ lane ka ‘Phew Lak’, jong ka ‘Fishing Competition’, kam khring ïa baroh u rawon uba sngewtynnad bad uba da tbit shisha ruh de ïa ka khwai dohkha. ñiuma, uba bun u shim ba ka ‘Fishing Competition’ ka dei tang ka jingpyrshang ïa la ka jong ka ‘bok ka nusip’ katba kiwei pat de ki shim ba ka dei beit thik ka ‘khalai’ lane ka ‘gambling’, kaba kim dei ban ngop.

Ka long lehnohei ruh ban dang ïai ïakren shaphang ka ‘akor ka burom’ lem bad kata ka ‘tip briewtip Blei’. Ka ‘akor ka burom’ ka la kylla long ka jingtip lane ka jingsngewthuh kaba shimet shimet.Kumta wat lada ha phi ka dei ka riam ka beit lane ka shad ka kmen lane ka jingleh kaba ‘khlemakor’ lane kaba ‘jahburom’ pynban ha kita kiwei pat de kam long kumta. Kum ban shu ong noh ba ha ki pat te kam dei kaba bakla lymne kaba khyllah. Kite ki pdiang ïa kaei kaba phi pat de phim pat lah ban pdiang. Lehse ha nga lane ha phi ka dei kaba bakla katba ha ki pat de kam long kumta.

Ngin  ïaileh namar kata ha ka ‘Mon kaba Laitluid’, kaba shimet shimet, kaba la ai sngewbha kyrpang da U Blei. Kam don jingmut ban sngewpyrshah ïa ka ‘Tamasa Cherry Blossom’ hynrei tang lada ka poi shaduh u pud ba ka pynthut noh pat de  ïa ka thiah ka dem jong ki khyllung ki khynnah lem bad ki tymmen ki kro, khlem da klet ruh de ïa kiba minot ne pynkhreh ban ïaleh  ïa la ki ‘Examination’.