Rgh. Devistone Swer, Lawsohtun Block-3, PO Laban
Ka pyrthei shityllup ka la tip ban sien syntiew ïa ka Jaidbynriew Khasi kum ka Jaidbynriew tipbriew tipblei. Tipkur tipkha. U Khasi u tip ba u Blei u long u Trai, u kynrad, u Nongbuh u Nongthaw u Nongsaiñ bad Nongpynlong ïa kiei kiei baroh najrong hatbian, shisnieh ka pyrthei bad shikhrum ka bneng bad ba u Briew u long u jingthaw bakordor tam na baroh ki jingthaw jong u Blei. U khasi u tip ba u Blei haba u thaw ïa u briew u da kyrkhu kyrpang ruh ïa u hapdeng ki 30 jingthaw, u ai ruh ïa u ïa ka buit ka sap, ka sap ka phong bad ïa ka ktien ka thylliej kiba long ki atiar ba kyrpang ïa kiba ym shym la ai ha kiwei kiwei pat ki jingthaw bad lyngba kine ki jingkyrkhu u briew u kylla long u syiem u kynrad halor baroh ki jingthaw jingpynlong jong u Blei.
U Briew u don ka jingkitkhlieh kaba khraw kumno ban pyndonkam hok ïa la ka buit ka sap ka sap ka phong ka ktien ka thylliej, kiba long ki Atiar bakordor bad kyrpang tam ba u Blei u la ai ha kaba synshar, pynïaid ïa la ka jong ka jingim, ha ka jingïadei jong u bad ki para briew, kumjuh bad ki para laiphew jingthaw. U khasi kum u briew um dei ban thmu ne leh katba mon hynrei, u thmu bad leh ïa kiei kiei baroh tang hadien ba wan ka jingpasiaw bad jingkyrsoi ban mut / leh kumta da ki bor ba maian na sha lyndet, ka bor jong “Ka saptipbriew saptipblei” kumba la kdew ha neng.
Hynrei wat la katta ruh u briew te u briew u dang dei hi u Jingthaw, kumta ha ka jingim jong u ym ju lah ïaibiang. Kumta, ha ka jingïaid lynti, ka kjat ka mon ka diang jong u ka khei jynthut jymmong ha ka maw ka dieng wat la um mut ne thmu khnang ban leh kumta. Kumjuh ruh don ka jingtam jingduna ha ka khmat ka mon ka diang, ha ka kor kamon kadiang ha ka pyrkhat pyrdain bad kumta ter ter bad ïa kum kine ki jingbakla ne jingbym biang kiba jia ha ka longbriew manbriew wat la ym shym la thmu khnang la khot ba ki dei ki lait ki let bynriew. Kine ki jia namar u briew kum u wei napdeng ki 30 jingthaw ba kynsai tam ruh hynrei, u dang dei hi u jingthaw bad baka jingjanai ka shong tang ha khet jong u Blei, ka Hok Blei.
Ki jingbakla ne jingduna ha ka longbriew manbriew ki don arbynta. Kawei ka hap ha ka bynta jong ka lait ka let bynriew, kumba la ïathuh ha neng bad ïa kum kine Ki jingduna ki jingbakla kiba hap ha ka lait ka let bynriew ka ju don ka jingmapei ha khmat u briew ne ha khmat u Blei. Ha ki jingthoh bakhuid ka don ka jingong,’map ïa ki namarba kim tip ïa kaei kaba ki leh’. Katei ka jingong ka thew beit thik ïa kito ki jingthmu ne jingleh kiba hap ha ka bynta jong ka lait ka let bynriew. Nalor ki lait ki let bynriew, don sa kiwei pat ki tam ki duna kiba jia ha ka jingim jong u briew bad kine ki hap ha ka bynta jong ka pap ka sang ka ma. Ki jingleh palat pud kiba da thmu bad leh khnang wat lada tip lane la mana ban thmu ne leh kumta, ki hap ha ka bynta jong ka pap, ka sang ka ma bynriew bad ïa kum kine ki jingthmu ne jingleh ym don jingmapei ha briew ne ha Blei, la hap beit ban daiñ da ka kuna ka kait katba shongdor, ïa kaba yn sa ïa peit bad thir bha ha dien.
Mynta pat ngin ïaphyrnop khyndiat halor kita ki jingthmu ne jingleh ba ngi kum ka jaidbynriew ngin kiar raimaw raidieng bad ngim bit ban thmu ne leh ba ki hap ha ka bynta jong ka ka pap ka sang ka ma. Na bynta ban sngewthuh ïa kane ka bynta ngidonkam ban wanrah hangne ïa kato ka phawer kaba sawa kumne “while at Rome be a Roman” kaba mut haba phi shong ha Rome, thmu bad leh kum bala saiñdur ban thmu ne leh ha Rome, lem kumta phim donhok ban shong ne im ha rome. Lane kum ki Hebrew kiba ngeit ha u Jehovah ym bit ban ryngkang ne pynkheiñ ïa ki shiphew [10]hukum.
Ha ka jaidbynriew jongngi ruh, ngi don shibun kiei kiei, ki nongmei nongpa kiba kordor kiba ngi la ioh pateng na ki longshuwa manshuwa kiba la saiñdur kumno ban kyntiew ïa ka longbriew manbriew ïa ka ri bad jaidbynriew. Kawei na kine ki nongmei nongpa kaba donkam eh ban wanrah ha kane ka por ka long ka Riti Kheiñ kur kheiñkha u khun khasi khara. Ka riti kheiñkur kheiñkha u khasi ka long kaba la thaiñ syrdoh haduh katta ban tehsong mlon ïangi kum kawei ka jaidbynriew bad kane ka Riti ka la longdoh longsnam, ka la tuid bad tied khlem sahngeh ha ki thied ki jaw bad klongsnam ka jaidbynriew pateng la pateng haduh kane ka khyllipmat. Halor kane ka bynta,kawei ka dkhot jong kawei ka kot jingrwai kaba kyrteng”ka jingïakheiñkur kheiñkha khasi” la thoh bad rwai kumne, “I kur I kha te i da shong hara, ïa ki baroh ar, ngim dei ban iehra …. la ïa bat niam ka long makna suda, haba ym beit ha ka longkur longkha”. Ki jingmut ba la tynsat ha katei ka jingrwai ki long kiba shonghok shongsbai, kiba kyrpang bad kyntang, kiba jylliew sat haduh katta katta.Ha kitei ki kyntien la oh khynrai sbak kumno ka dur jong ka jingïadeikur dei kha para khun khasi khara kan wan bad ha kane ka Nongrim ka Jaidbynriew ka shong lyngngeit triang bad tam ne duna na kane ka jaidbynriew jongngi la bukhur.
Shuh shuh U H. O. Mawrie haba pyrshang ban batai ïa ka Riti kheiñkur kheiñkhajongngi ki khasi u kynud kumne, “Ko khunkhasi ko khunkhara, ko khrum ki khyndaiksing; kine ki kur kitai ki kha, kiwei ki dkhar ki kling”. Kane ka jingkynud ka kdew ne pyniba para khasi wat la ngi dei na kano kano ka jaidkur hynrei kum ka jaidbynriew ba ïa wan na ka juh ka thynriew/thymmei ngim ïa jngai iwei na iwei bad ngi don tang arjait ka jingïadei. Kine kiar bynta ki jingïadei jong ngi para khasi ki long:[a]kaba nyngkong para khun khasi ngi lah ban ïadei shikur hynrei, lada ngim ïadei makna kumta ruh ngim shym long nongwei para khasi. [b] Ngi don sa kawei pat ka jingïadei kaba ar, ka jingïadei ba ïajan eh, kaba ngi ong ka jingïadei kha dei man.
Ka riti kheiñkur kheiñkha ka don / buh ruh ïa ki kyndon ïa u pud u sam kumno ban synshar bad pynïaid ïa ka longbriew manbriew hapdeng para khunkhasi khara ha ki kam ba ïadei bad ka shongkha shongman ha kata ka rukom kaba shongkun shong-sbai bad ka jingmana ban ïapoi kha ka long kumne harum :
A]ym ju bit lano lano ruh ban ïapoi kha shi kur namar la kheiñ ba ka long ka kam shongsang
B]ju kheiñ sang ban ïapoi kha shipara kha trai haduh lai pateng
C]La khang pyrshah ïa ki khunkha ban leit shongkha bad la ki bakhatrai haduh lai pateng
D]Ym bit ïapoikha ïa baroh kiba dei syngken
D]Ka long kaba sang ban leit kha ïa ki syngkenkha, meikha ne ïawkha
Kane ka Riti kheiñkur kheiñkha ryngkat u campass, u radius ka jylli ïapoi kha kumba la batai haneng, ka long ka kpersoh kpersyntiew kaba itynnad tam ha ka pyrthei. Ka dei ruh ka pukri bad parksiar kaba dang sah shrah {gray Area}ba ka pyrthei ka dei ban ngam ban tih bad sei madan ïa ki moin ki manik, ki hira kiba kordor eh kumno ban kyntiew ïa ka longbriew manbriew. Kumta, nga kyntu jur ïa ki parakur parakha, khamtam ïa ki samla pule ban pyrshang ban long ki Research scholar ha ka stream Anthropology, Genomics, Hematology bad katkum ka jingtipthuh jongnga nga la iohi lypa, lada ka por kan jia ba ki jingshisha na kitei ki jingtih bniah kin paw shynna kdar, ka pyrthei baroh kan sa mane bad peit seh klew.
Hynrei ka jinglong jingman jong ka jaitbynriew khasi mynta ka la kylla, ka ïabeh tang ïa ka jingshai ka pyrthei, kam tipbriew shuh ïalade ka don haei. Kumta u myllung u rwai Jingshai ngi wad sawdong pyrthei, jingshai ka ri ngim tip eiei nangta u ïai ban shuh kumne. Jingshai ngi wad sawdong pyrthei, jingshai ka ring im kheiñ ei ei. Kumta katba nangïaid ki sngi mynta pat ka suiñbneng ba phyrnai u khasi pat ka la nang phriang jarut. Ha kine ki sngi, la don shibun ki jingsuba sniew bad jingpyrshang ban kheiñ dewthala bad ban khynra noh syndon ïa la ki jong ki Nongrim, nongmei nongpa, ritidustur ba ngi la ïohdiangti na ki ñi ki Kong. Naduh u bnai jylliew jong u snem 2025, kawei ka Kynhun kaba kyrteng ka Syngkhong Rympei Thymmai ka la kiew syndon ha ka ïinglieh ïingsaw, ha ïing Kashari, Meghalaya High Court ban dawa na ka ban kheiñ jaid ïa ki khun jong ki kpakhasi na ka jaidkpa.
Khamakha, katei ka jingdawa ai/kheiñ jaidkpa, ka la pynshai ongngain bad pynkyndit thret kumba tiedjrain u pyrthat bad ka la sam bad pynpar tyrsain ïa pyrthei bah jong u khasi baïar. Kiba bun ba lang ki la lyngngoh bad shaïong ngain bad kim lah mutdur shuh mano keiñ ba la kynto ïa ki parakur parakha jong ka Ri tipbriew tipblei ba kin dang nud bad shlan ban pynmih ïa kum katei ka jingdawa khyllah sngi ban ai/kheiñ jaidkpa. Namar Katkum ka Riti Kheiñkur kheiñkha jong u khun khasi khara, kumba la batai ha neng, kane ka jingdawa khyllahsngi ka la long ka jingdawa ban thom ïa ka pap, ka sang bad ka ma.
Ngi im ha kiwei pat ki sngi aiu ngin leh namar ka ri bad mynta ki la wan ki sngi jong ka jingtynjuh, ka jingtynjuh bashyrkhei. Haduh katno kane ka jingdawa ai / kheiñ jaidkpa kan ktah ïa ka jaidbynriew ym don ktien don thylliej shuh ban batai hynrei u Diamon ksiar jong I Parad So So tham ha ki sngi ba rim u Hynñiew Trep te u la sahbeit na Shata dar kumne, ‘Kine ki kur, ki kha ki man, Ki tip kumno ka dur kan wan; Ki don ka sang ki tip ka ma, Ioh pom pyrthat iohdait u khla, U bym kheiñ sang, u nongaiksuid, Ki beh na shnong, ki khi-lai-nuid.”
Ko parakur parakha kane keiñ ka la long ka jingtynjuh bad ka ka jingma kumta, ka ri bad ka jaitbynriew lada ka dang don ka shkor ba sngew ka la dei ban kyndit thret bad khiejoit bad leh da kaba tyngeh ïa kine ki parakur parakha kiba sngew hangamei bad ïaidmon kum Hati sawkuna bad ki bymkheiñ shuh ban thom ïa ka sang ka ma ïa ka burom ka ijot jong ka ri bad jaidbynriew. Ha kaba ïadei bad kitei ki jing-leh bad jingdawa, ha ka jaitbynriew khasi ki la hap beit ha ka jingshahtaitkur ha la ka kur ne jingshahtait shnong ha ka shnong. Hynrei na kino kino ma ki daw kiba lah ban jia ha kine ki sngi ba kata ka bisharkur, bisharshnong kam kotbor ban leh kumta, hynrei sngap ngan ïathuh ïa kane kaba la jia shisha. Na kiba bun ki jingjia basngewsih kiba ïadei bad ka jingpom pyrthat hangne ha ri khasi lehse phi ruh phi la ïa tip, ki la jia kumta kham bunsien na ka daw ba kito kiba la ngat ha ka jingpom pyrthat ki la thom ïa ka sang ka ma ne la shongsang shongma.
Nga pynkynmaw ruh ïa baroh ki parakur parakha, ïa ka ri bad jaidbynriew ba ha kane ka por, ngi la dei ban dawa mardor ïa ka syngkhong rympei hymmai ban sei madan ïa ka shynrong bashynna [proper blueprint] ban saiñdur thymmai ïa ka longkur longkha jong ka jaidbynriew khnang ban ïanujor bad tynjuh ïa ka dor jong ka bad ka jong ki longshuwa haduh ban da ngam u kynphad bad per u nar.
I Parad Radhon Sing Berry ha ka Kot jong i kaba kyrteng sneng tymmen II, Dkhot II, I phawer kumne, “La phi nang phi stad katno katno ruh, ka snap paka ki longshwa kam ju duh; Ban batai sutai ktien thaw nang kim mon, sada shida ki kren kumba ju don.”Kumba la phawer haneng la lah ban antad lypa, ka SRT kan ym lah ban sei ïa kata ka shynrong ba thikna [comprehensive Blueprint] bad ynda la paw pen ryngkew syndon kumta, kaei pat keiñ ka Jubab baka SRT kan ai haba ka hi ka shlan ban pynthnam, pynshaïong, pynher syrngiew ïa ka Jaidbynriew haduh katne!
Khatduh nga kyrpad ïa ka SRT bad ki kynhun jong ka ban da tynjuh bad tyngkan bhah ïa kino kino ki kam ba phi leh ne ki ktien ba phi kren kiba ktah mationg ïa ka ri bad jaidbynriew namar ba ka nongkylliang kamju duh. Lada kumno re kumno pat ka jia baphi nangthut nangthynrei bad khie lyieh shuhshuh.Kata ruh kam pher eiei, hynrei nga ïaikyrpad ba phin da husiar bha ho ! ka Ri bad ka Jaidbynriew yn da ih bha ka por kan shim ïa ki sienjam ba dang sah bad pyndep ïa ka phang ba la sdang ha kane ka bynta.
