
Panbor B. Lyngdoh
Ki Khasi – Khynriam, Khasi – Pnar, Khasi – Bhoi, Khasi – War bad Khasi – Lyngngam, ki ju burom barabor ïa kiba la ïap, katkum ka jingiohi jong nga ha ki por ba nga dang Samla ha ki 1960s shaneng (nga la jan dap 75 snem ka rta), haduh mynta – mynne bad ka dei ka kamram jong ngi, ban pyndep ïa ki rukom – niam, katkum ka jingngeit bapher bapher jong ngi bad khamtam eh katkum ka jingkwah jong ki Nongiap. Uwei na ki paralok ba dang kham rit rta ban ïa nga, uba la shong-thait (retired) hadien jong nga, uba la ju sdang ban leit ïingmane, ka Lok (companion) te, man la ka Sunday kam ju pep, hynrei ha shuwa ba un khlad noh u la ong ia ka Lok ba ynda nga la ïap, sngewbha ban shu thang. Iathuh ma Ka, ia nga. Da kaba burom, na ka liang jong ka Balang Seng Khasi ka pyndep ïa ka rukom – niam da kaba shu thang ïa ka Metiap. Wat la katta ruh don pat napdeng jong ki, kiba kwah ban shu tep, hynrei kane ka jia teng khat eh (rare case).Te, kumta ki Balang Khristan bapher bapher ruh, la pyndep ha kata ka rukom – niam ba la shu tep noh ïa ka Metiap. Don pat kiba kwah ban shu thang wat lada ki long Khristan, tangba kane ka dei ka jingkwah, kaba kham ñiar ban jia kumne (rare case).
Te, shaphang ka jingjia ba sngewsih ba la leit noh, ngim dei ban kynnoh kynthoh ïano ïano ruh, namar lah ban dei, tang ka jingiasngewthuh bakla bad ha ka jingshisha ïa kane ka jingbakla lah ban ïa kren sngewthuh jingmut, tang para ba ïa tyngkhuh ïa ki jingeh, namar ha ka jinglong briew ym don mano mano ruh ba biang (no man is perfect). Ym don kam hi ruh ban da pyrta kylleng ka Pyrthei da kaba ïa beiñ Niam, ngi pynpoh ïalade. Tangba ym lah leh ei – ei shuh namar ïa kaba la dep la dep, sngewtynnad ba ki la ïa poi, sha ka jingïa-sngewthuh jingmut para ma ki, lada ngam bakla.
Namarkata, na ka liang jong nga, da ka jingsngewrit nga kwah ban ai jingmut kumne, hooid, ka dei ka kamram jong nga, jong phi bad jong ngi ban burom ïa kiba ba la ïap, “tangba ngi dei pat ban da bishar bniah bha, ba kan nym don jingpynthut ïa kiba dang Im bad kaba ktah jur eh dei ka jingsma ha ka por ba thang.” Ym dei ba nga ñiewbeiñ hynrei kan jia kumjuh hi lada shu thang ïa ka Metiap jong nga, ka jingsma kan mih beit bad ban wanrah ka jingsngewsih ïa kiba marjan bad ka Jaka thang, wat lada kim shlan ban pynpaw hangto ha khmat, sha lyndet te, la thikna ba kan mih beit ka jingud – jingnam bad ka jingkynshi ïa kito kiba pynïaid ïa ka kam, wat manga ruh ngam kynnoh – kynthoh kumjuh.
Te, kumta sa shisien pat nga kyrpad sngewrit, ba kan bha shibun eh, ban ioh ïa ka Jaka Thang Jaka Tep, kaba kham jngai khyndiat na ka Shnong ka Thaw. Haba la kham jngai kumne, ki Paidbah, ki lait noh na kine ki kynrum – kynram, kiba la pynpoi sha ka jingsngewsih, kaba la ktah mationg ïa baroh arliang. Ban ïa beiñ ïa khoh, ïa thad ia bad, kam wanrah jingmyntoi eiei ruh em, shuh ïa sah sniew para – mangi.
To, sngewbha ban ia map noh uwei ïa uwei pat, klet noh ïa kaba la dep, to ngin ïa pyrshang ban wad ki lad – lynti kiba kham bha, na ka bynta ki por ban sa wan. Namar ngim lah da lei lei ban lait/kiar na ka jingdon jong ki Balang, bapher bapher kumne harum:-
1.Balang Seng Khasi. 2. Balang U Blei. 3.Balang U Khrist. 4. Balang Presbyterian. 5. Balang Seven Day Advenstist. 6. Balang Pentecostal. 7. Balang Baptist. 8. Balang Full Gospel Fellowship. 9. Balang Trai Ri. 10. Balang Assembly of God. 11. Balang Unitarian. 12. New Tabernacle Gospel. 13. Balang Catholic bad dang don shuh shuh, tangba ym kynmaw kyrteng. Hooid, ym lah ban len ba ngi dei ka Jaidbynriew kaba nang bastad bha (overcivilized), khamtam eh ban bishar lorni tang ïa kiwei, ïalade ngi klet noh, nalor kata sa ka jingim hapoh Sor bad sha khap Sor ba la kerkut, sa tang da ki jakhia – jakhlaid (Slum of the East). “Kaba shu kopia sarong ïa la ka jong, khlem da twad shwa ïa ka lyngkdong, thoh uwei u Khasi – Pnar khraw pyrkhat ba la biang bha ka rta.” Namarkata, kylleng ka Sor Shillong haba ïa kren kai ha Iing Iap briew, kham bunsien ka jingpynkut ka dei kumne, ba la shem haba ïa nujor bad kiwei pat ki para – Riewlum, “Ngi dei tang ki ‘Riewhehnia, ha ka kam ngim ler.” Nangne sha khmat, ngim dei ban klet ba baroh kitei Balang bapher bapher ba la kdew haneng, ki dei ki Paid Khasi – Khynriam – Pnar – Bhoi – War bad Lyngngam bad ka jingdon ki Balang bapher bapher, kam mut satia ba la pharia lyng-khoit – lyngkhai ïa ka Jaidbynriew (ba ju mlien ban ïaid da khongpong) ! Em, ym dei satia kumta bad ngim dei hi ruh ban sngewthuh bakla shaphang kane.
Ha ka jingshisha ngi dei ban tip bad sngewthuh shai kdar (crystal clear), haduh mynta ki khyllipmat, ka daw jong ka jingshah pharia noh lyngkhot – lyngkhai ki Paid Khasei – Khasoi – Khynriam – Pnar – Bhoi – War bad Lyngngam, dei ka jingpdiang sngewbha jong ngi hi, ïa ki Symbai (seed) bapher bapher ba na shabar (outsider) bad roi – par noh ha ka Dur ka dar, Rongrup bapher bapher. Sngewbha to ngin ïa buh jingkynmaw barabor ia kane, ym dei satia ki BALANG bapher bapher. Kum ka jingpynkynmaw tiak, ki briew jong u SYNGKHONG RYMPEI THYMMAI ki shait ju iai pynshai shaphang kane ka jingshisha, mynta la palat 27 snem tam bad ki dang ïai pynkynmaw ïa kane kajuh.
Te, kumta ban shu lapmiet tang ha kaba shu ïa kdew kti uwei ïa uwei pat, da kaba ïa thad-bad, ïa dait ïa shrut, ïa timsih ïa tlasih, ïa shoh ïa dat, ïa wohñia – jutang, ïa peitmatdong, thang ïa ki ïing ki Sem, bret Petrol Bomb, thang ïa ki jingdon – jingem, ïa khnium na sha lyndet bad kumta ter ter….. Kam don jingmut, namar hangno re hangno, ka don barabor ka jingbakla jong nga, jong phi bad jong ngi.
To, ngin ïa buh jingkynmaw ha shwa ban ngin kdew kti ia kiwei, ngi dei ban da pyrkhat shuwa, namar kham bunsien ka phai kylla shalade. Ha kaba ïadei bad ka jingïap, baroh ngin ïap bad manga ruh kumjuh, wat lada nga koppiah ba ngan nym ïap shuh lane ngam kwah ban ïap, hynrei na kane ka jingïaid lynti ym don ba lah ban lait, ha ka jingim briew.
Nga la kum bun ktien, sngewbha wat nym ïa thew, te, lada phi sngewïahap jingmut to ïa pdiang, lada phi la ïa kdang – ngiah, to bret noh sha ki Sniang.