Da I Mrs. C.V. SYIEM, Laban Shillong
Genesis lynnong 1 : 1-28 kaba batai ha kaba myn nyngkong U Blei U la thaw ïa ka bneng bad ïa ka khyndew, bad ïa kiei kiei baroh kiba U la pynlong bad thaw. Baroh kiba ha ka pyrthei ki la long ki la man naduh ki um ki wan ki khlaw ki btap ki dieng ki siej, ka khyndew ka la pynmih speh bad ki jhur ruh ki la pynmih symbai bad la ka jait ka jait. Ym tang katta U Blei U la pynlong ïa ki dieng bah ki dieng rit, ki siej bah ki siej rit, bad ïa kiei kiei baroh kiba don ha ka la pynlong da ka hukum jong U. Kano kano ka jaid bynriew la u riewspah ne u duk ki iohi bad mad ïa baroh ki jingkyrkhu jong U, kumba phi hi baroh phi ïa long ki sakhi ïa ki jingthaw bad jingpynlong jong U Blei Trai Kynrad.
Ka Natural Environment kaba mut ka jinglong tynrai kaba kynthup ïa ka khyndew ka shyiap ki dieng ki siej bad kiwei kiwei dei kiba don ha ka mariang, bad ki sawdong sawkun jong ka kaba U Nongbuh Nongpynlong U la buh bad thaw.
Haba ngi khie dang step phyrngab ngi ju mad ia ka lyer ba beh hir hir ba pynphuh pynphieng ïa ka dohnud bad ka mynsiem jong ngi, kaba ngim lah ban len ba ngi ïaroh ïa U Trai Nongbuh Nongthaw. Baroh ngi dei ban sngew thuh bad tip ba naei kan wan ka lyer kaba ngi ring bad pynhiar mynsiem ka wan beit na ki dieng ba bun jait kumba la batai haneng, kiba bun na ngi ki bynriew ngi la long bad ïai long ki briew kiba stad kiba peiphang ngi sngewthuh bha kumno ngin pynneh pynsah ïa ka Mei Mariang, ha kaba ngi ïa im ïa sah hapoh jong ka.
Kaei kaba ngi dei ban leh ban pynneh ïa ka Mei Mariang ka dei ban hikai shuwa ïalade, bud sa ki khun ki kti, ki hynmen ki para, ki kur k jait kumta ter ter. Ha man la ki shnong ki don ki Rangbah Shnong bad Rangbah dong, ki seng samla shnong , ki seng kynthei, ki vigilance committee ban pynlong “Aiñ” ban adong ïa ka “Jing Pom Dieng,” bad ban i pynkhamti ha ki briew jong ka shnong ban peitngor ban nym shah ban pom pathar ïa ki dieng ki siej wat ïa ki dieng bah dieng san ruh kumjuh. Ka jingpom pathar ïa ki khlaw kane kan pynduh jait ïa ki khynbat dawai kiba lah ban pynkoit ïa bun jait ki jingpang, da ka jingbym suidñiew ka jong ngi kane hi kan wallam ïa ka jingduh nong ka jong ngi hi.
Ka jingsngew ka long ïa ki “Long Shuwa Man Shuwa” ba ki da thrang ban pynlong Aiñ khnang ban pynneh pynsah ïa ki Khlaw ki btap da kaba ki ai kyrteng “Ki Khlaw Adong.” Ne “Reserve Forest.” Donbok ba ha kane ka Ri Khasi ba dang don “Ki Khlaw Adong …. Ka kyntien “Adong” ka don ka jingmut kaba ïar ha ka.
Ka Sorkar jylla ka ju pynlong man ka snem ban rakhe ïa ka sngi World Environment ha ka 5th u Jylliew kum ka Awareness programme. Ki skul, ki riew shimet, ki briew sorkar, ki shnong ki ïa shim bynta ban ïa thung dieng, Ki Offficers bad ki staff jong ka jong ka Forest Department kiba long ha kino kin ki kyrdan ki la trei shitom ban ioh ïa ki symbai na kylleng ki ri kiba ïa dei bad ka suiñ bneng jong ka Ri Khasi jong ngi, ha kaba la ju ai sngewbha da ki tynrai dieng ba bun rukom (Sapplings) don ruh ba hap ban thied ha ka dor kaba jem.
Halor ka jingpynmih ka jingthoh KI KHLAW BAD U BRIEW (FOREST AND MAN) ba la thoh da I P. R. Mawthoh Jt. Director ba rim ka Soil Conservation Meghalaya Shillong U Nongsaiñ Hima, 1981. Halor ka jingïadei U briew bad ki khlaw ba ki khlaw ki la ai jingmyntoi lang naduh basdang ka jingwan long briew sha ka pyrthei, naduh ki por ba rim ba jah u briew u sngewthuh ba ym tang da ka doh mrad ba un im hynrei u donkam ki symbai ba un rep un riang u la shim ia ka jingrep kum ka kam ba kong san tam ïa ka jingbam ban bsa ïa u. Khnang ba un ioh leh kumta u hap ban pom ïa ki khlaw ki btap ba un pynlong jaka rep, ha kito ki por wat lada pom ïa ki khlaw ruh ka shu biang katba u briew ym bat roi kum ha kine ki sngi.
Katba nang ïaid ki sngi ki por u briew ruh u lah nang ioh jingmyntoi na ki khlaw bad ka khyndew ruh kumjuh, ka khaiï pateng halor ka jingpynmih mar khlaw ka la nang heh nangheh haduh ka poi ka por ba hap ban pom pathar bad jingpynjot ïa ki khlaw, khnang ban ioh shna ïing noh.
Ka jingpynjot ban khaiï pateng ia ki mar khlaw, kumjuh ruh ka jingpynjot ba har rukom ha kaba thang ia ki dieng ba la san ne dang lung kum ka thang ban ioh ïa u Rnga, kiba bun ki jingdonkam u khun bynriew. Ka jingthang pynjot ïa ki lum ki wah ban mih ki phlang lung na ka bynta ki jinjgri jingdup. Ka jingthang ïa ki khlaw ka la long kaba ishyrkhei palat kumba la kren mynshuwa, ngi dei ban sngewthuh bad long adkar ha kane ka bynta namar khlem ki dieng ki siej ngi ki bynriew ngin nym lah ban im. U bynriew u la nang roi sted ki jingdonkam ruh man ka sngi hynrei to ïa kyndit bynriew noh ioh ka por kan wan ba ka khyndew kan sa kylla shrah.
Ka Forest Department bad kiwei kiwei ki nongrep dieng ki ïa die ïa ki tynrai dieng la ki long ha kino kino ki rynieng bad pynkloi ban thung noh kum ha ka por lyiur ba dang wan u slap ba ki dieng ba bun rukom kin ioh san ioh heh, namar u dieng u shim por ban heh ban san kat ban kut ka kyrta jong u.
Shuh shuh ruh I Bah G. Singh Syiemlieh I thoh ha kawei na k kot khubor shaphang ïA KI KHLAW DONKAM BAN TYNGKAI Kaba i lah ai jingmut to ngin ïa pyrkhat thymmai ïa ka lawei.
Kylleng ka Ri Khasi jong ngi ne wat shaduh ki Ri lum Jaiñtia bad Garo ka jingpom pathar ïa ki dieng kaba mut wat ïa ki dieng kiba dang lung kiba dang donkam ban san ban plung khlem da pyrkhat shuh ïa ka Mei Mariang haba pom ïa u dieng la jynrwat ïa ka sboh jong ka khyndew kaba bat ïa u tynrai dieng ka synjor noh ynda hap slap kane ka sboh khyndew ka tuid noh sharum ne shaduh ka wah bad ka um ka kit noh ïa ka sboh khyndew, kaba khadduh sah sa tang ka shynrong maw, bad sah shrah, hooid ym lah ban len don ki dieng bah ba la biang ka kyrta ba lah ïaw hap ban pynngat noh namar ioh ki kyllon, ia kane ka kam la dei ban aiti ha ki bor ba dei peit.
Ka jingdon ki diengbah la u rit ne heh kum ha ki shnong kiba dang ïa jngai ki ïing kawei na kaei pat, haba wan lynshop ka lyer lang thari ne U lapbah lap san kine ki dieng kin da kin ker kum ha kine ki khep, ka jingpynjot ïa ki ïing ki sem ruh kan duna bha. Kaba ima ka long lada ngim suidñiew kan poi ka por kaba ngi hap ban ong kumne:-
KO MEI MARIANG ! KO MEI MARIANG !
Ko Mei Mariang ! Ko Mei Mariang !
Na nga wat phet sieh na nga wat kyrtiang
Da khmat ba sngewsih phi phai dien de na nga !
Phi I Khuslai sat bad dem la ki khmat !
Shaei te phin leit ? to shong seh bad nga ?
Lano te ? Lano te ?Phin ia shem biang bad nga
Hynrei em ! Phi peit ïa nga da khmat ba I diaw
Nga ruh nga bud ryngkat da ka dohnud ba sngew diaw
Khadduh Khadwai shuwa bangin ïa khlad
Nga ong khie leit suk leit saiñ sha ka Ri jingkular
Sha ka Ri jong ka Rupa, sha ka Ri jong ka Ksiar
To shong suk shong saiñ hangta baroh shi ‘rta
Kyndit ! Hangta nga mih shabar nga peit sawdong,
Nga dem la ki khoh siew nga lyngngoh kumno kumno ka long ?
Phewse dei tang jingphohsniew ba kyndit naba thiah
Nga kyrngah la ka khlieh nga ong kane te ka bym lah
Em ! Em ? Nga dei ban leh ei ei katba dang lah
Ban ïalap ïa kiwei ba mariang ban pynsah
Ioh dier ka por ioh long lehnohei
Ngin leh ïa kaba bha katba dang im ha pyrthei
Kawei kaba shong jingmut ia nga ka long ba ym tang ban shu rwai ïa ki jingrwai ieit mariang ne thoh ki jingthoh shaphang ka Mei Mariang, hynrei ki dei ban ïa ïaid ryngkat ryngkat ka jingleh khuid ïa ki sawdong sawkun jong ngi ïa ka ba ngi ïa im ïa sah ha kane ka snieh pyrthei bad ban burom ïa ka Mei Mariang. Kum ka jingai jingmut ba ha man la ka jong ki phyllaw ïing donkam ban thung ïa ki dieng rit ne heh ne dieng syntiew. Kane kan wallam ïa ka jingitynnad bad jingjyrngam kum ka jingkynshew na ka bynta ka Mei Mariang bad la ka Suiñbneng ruh kumjuh.
La donkam ïa ngi ban gin don ka jingsngewthuh bad jingkordor jong ka namar ka long kum ka Kmie kaba kdup ïa ngi ha pneh jong ka, Ka pat kan theh ki jingkyrkhu kyrhai haba ngi ieid bad burom ïa ka.
Paralok baieid, sngew bha ai jingmut lem ha ka bynta jong phi ban ai I buit I bor kum ka jingnoh synñiang na ka bynta kane ka kam kaba khraw.
