Raphael Warjri
Kane ka jingshah tyllep ha ki jaitbynriew hehpaid ba na marjan jong ka jylla ki long kiba la ju jia naduh hyndai hynthai. Ka dei ka khanamynnor (history) kaba la pynskhem da kiba bun ki sabut ba u Lum Ka Meikha mynnor u dei u Lum kyntang jong ki paidbynriew Khasi kumba long u Lum Sohpetbneng, Lum Diengiei, bad Lum Shyllong. Lada u Lum Sohpetbneng u kdew ia ka syrwet ba phalang ïa kaba la wan longbriew manbriew ki paidbynriew ha ka meiramew, u Lum Ka Meikha u kdew ïa ka syrwet ba phalang ïa ka Meihukum kum ka kmie kaba pun ba kha ban nang roi ki paidbynriew pateng-la-pateng. Lada u Lum Diengiei u kdew ïa ka syrwet ba phalang ïa ki bynriew kiba la shah shet kylla ha u thlen uba pynshoi ban pynjulor ïa ka mariang da kaba kynshoit ban pom noh ïa u Diengiei, u Lum Shyllong u kdew ïa ka syrwet kaba phalang ïa ka saiñ pyrkhat ban seng hima, lyngba ka jingshemphang jong ka Pah Syntiew. Ha ki khep ba la leit la dep batai sani shaphang kine ki saw tylli ki lum kyntang kiba long kum ki mawdong jong ka deiriti tynrai Khasi. Ha ki sawdong sawkun jong kine ki saw tylli ki lum kyntang ka dei ka pneh jong ka deiriti tynrai Khasi.
Lyngba ki jingjia ha ka khanamynnor jong ka Ri Khasi la paw shai kdar ba u Lum Ka Meikha u dei u Lum Kyntang ba la ju don mynnor ka jinglehniam Nguh Meikha da ki raij jong ka Ri-Bhoi. Kat kaba lah ban ioh lum jingtip, ki snap ki ba dang sah kyrdong ki don ha ka Raij Nongtung ha kaba la ju don ka shad nguh meikha. Kane ka shad nguh meikha ka don la ka jong ka sur ba kyrpang ba ju tem bad put da ki jyntem sur tynrai na thaiñ Ri-Bhoi. Ka rukom shad ruh ka long kaba kham pher na kiwei kiwei ki jingshad tynrai. Hynrei kaei ka ñia kaba thmu ban kdew hangne ka dei shaphang ka jingshah tyllep ha ki paidbynriew hehpaid. Kumba la kdew mynshwa bad kumba la sakhi ban tip paidbah mynta ba u Lum Ka Meikha ym don shuh ha ka khyndew kaba dei ha u pud u sam jong ki paidbynriew Khasi. Ym tang katta, ka khana ka long ba hadien ba la wan hiar thma ki Ahom ha Assam naduh ki spah snem ba la leit, ka niam Hindu ka don ka jingïadei bad kiwei kiwei ki paidbynriew barit paid ha kiba bun ki liang kynthup ha ka riti dustur ka niam ka rukom. Ha ka synshar khadar lei lei ki la shu thombor, khlem suitñiew ïa ki ritpaid. Ka jingshah iuhroit ka long kaba la khlieh la ka sngi kaba khlem kut shuh. Ha ki spah snem ba la leit shwa ban wan hiar thma ka Sorkar Bilat ka thaiñ Bhoi ka dei kaba rben ki khlaw ki btap ba ki nongshun kim shlan ban kyntur. Hynrei namar ba u Lum Ka Meikha u don sha palat pud na ki khlaw barben jong ka thaiñ Bhoi, kumta ka la kham suk ïa ki dkhar Hindu ban kurup ïa ka jaka kyntang halor u Lum Ka Meikha.
Nalor kata, ka riti niam Khasi ka dei kaba pynshongñia ha ka jingkyntang jong ka longpun longkha na ka kmie katkum ka dustur tynrai ba kheiñkur kheiñkha na ka kmie. Ka juban kaba skhem ba ka meikha ka dei ka kmie jong u thawlang ha baroh ki kur Khasi pateng-la-pateng bad kata ka dei ka ñia kaba skhem ha ka riti dustur tynrai Khasi. Na kata ka daw ba ki khun jong ka kmie Khasi ne na kano kano ka dkhar kiba dei na u thawlang Khasi la kdup kum ki Khasi namar ba ki don la ka meikha kaba dei ka kmie jong u kpa. Hynrei ïa ki khun na ka kmie Khasi kiba dei kpa ïa u dkhar u lyngkien ka long kaba artatien ban ioh meikha namar ba kiwei kiwei ki jaitbynriew kim don ka rukom kheiñ kum ki khasi kaba ki ñiewkor bha ïa ka meikha ha kano kano ka kur ka jait. Hynrei ynda haba ki sohblei Hindu ne ki pundit ki la knieh noh ïa ka niam ka rukom halor u Lum Ka Meikha ki la pynjyrsieh pynban kum kata ka jaka mane ïa ka mynraiñ jong ka kynthei ka ba ki ñiew kum ka kmie. Dei ban sngewthuh shai ba ka nongrim jong ka saiñ pyrkhat Khasi ka long ban rakhe da ka shad niam ban kmen risa shaphang ka ba roi ka longpun longkha, hynrei ha ka niam Hindu ki mane pynban ïa ka mynraiñ jong ka kynthei kaba ki kheiñ kum kata ka blei ban pynroi ïa ki bynriew. Kumta de ki sa pynkylla ïa ka kyrteng jong ka jaka kyntang ruh na ka Lum Ka Meikha sha ka Kamakhia. Ha ba wad jingtip ia ka jingmut tynrai ha ka niam Hindu shaphang ka ktien Kamakhia ym lap ksai haei haei namar ba u ksai ba pur sha ka tynrai u dei na ka ktien Khasi Ka Meikha. Kumta ym dei Kamakhia, hynrei ka dei paka Ka Meikha na ka tynrai Khasi.
Haba kdew ïa kine kiei kiei, ka phalang sha ka mynta ruh ïa kata ka jingshah tyllep kaba khlem pat kut haduh mynta mynne. Ha kine ki khyndiat bnai ne la palat snem ka la don ka jingpyrshang ban wan thombor sa ïa ka krem Mawjymbuiñ ha Mawsynram da ki riewshitniam Hindu na kylleng khamtam na Assam. Kata ka kam ka la poi shaduh u pud ba ki la sdang sa ka byrngem byrsit ruh, hynrei ki rangbah jong ka shnong Mawsynram bad kata ka thaiñ hi baroh kawei ki la kyrda tyngeh na kata ka jingthmu jong ki dkhar Hindu ban wan iuhroit ha Ri Khasi.
