
D H Kharkongor
La shano shano ruh lah shu sawa jam beit thik tang kata ka ‘Ri bad ka ka Jaitbynriew’, la kumba kane ka ‘Ri bad ka Jaitbynriew’ kan hap syndon noh sha trai riat bad ym shuh ba ka dang don ha tmier jong ka riat. Kat shaba phai lah ban ïohsngew ba ki seng saiñ pyrthei ki ïa ‘kyntiewskong kham kyrpang’ ïa ka Autonomous District Council (ADC), ki da ïajer ïa nam kyrpang ruh de ba ki ADC ki dei ka ‘Stieh jong ka Jaitbynriew’. ñiuma, lada kane ka Ri Lum Khasi – Jaiñtia ka dang hap, haduh mynta mynne, hapoh u pud u sam jong ka jylla Assam, kumba long ka Karbi Anglong jong ki jaitbynriew Karbi ne Mikir. Lada kumta ba nga ruh ngan kubur ba ngi dei shisha ka jaitbynriew kaba rit paid, kumba long ki jaitbynriew Karbi ne Mikir, kata, ynda haba ïanujor ïa ki bad ki jaitbynriew Assamese.Hynrei ïangi te kam long shuh kumta. Ngi lah dep, kum ka jaitbynriew, ban ïoh ïa la ka jong ka jylla kaba laitluid, ka Meghalaya. Hapoh la ka jylla Meghalaya ba ngi dei ruh ki jaitbynriew kiba heh paid. Ha ka jylla Meghalaya kiba rit paid ki dei pynban kita kiwei kiwei pat ki jaitbynriew. Lah ban ong ba dei pynban ma ki kiba donkam ïa ka jingïada kaba kyrpang.
Ka jingshisha ka long ba ki jaitbynriew Assamese kim don bor shuh halor jong ngi naba ngi lah ïoh ïa la ka jong ka jylla kaba pura. Ka jylla Assam kaml ah ban pynbor ïa ngi ba ngin iehnoh ïa la ka jong ka lariti – deiti tynrai ne ba ngin pdiang beit noh da ka jong ki Assamese. Kumta kam don hok ban pynbor ïa ngi ba ngin thoh, ba ngin pule bad ba ngin kren beit thik tang da ka ktien Assamese ka jong ki. Kam don hok ban pynbor ïa ngi ba ngin iehnoh ïa la ka riam tynrai lane ïa la ka jong ka bam tynrai katba ngin hap ban pdiang beit noh da ka jong ki. Ka long ruh kumta kumjuh wat ha kaba ïadei bad ka niam ne ka jingngeit.
Kam don hok hi ruh ban tuklar kumno ngi pyndonkam ne kumno ngi sharai ïa la ka khyndew ka shyiap, kaba kynthup naduh ki um ki wah tad haduh ki khlaw ki btap. Ka dei halor kata ka nongrim ba ngi sa leh shisha ‘Kat Kaba Ngi Mon, ha la Ri Lajong. Ngi sloit lyngkhuit ïa ki khlaw ki btap. Ngi tih, ngi khlong, ngi pyntwa ban lute ruh naphanglin ïa ka spah jong ka Mei Ramew. Ngi da pynduh pyndam syndon hi ruh wat ïa la ki tyllong um. Haba kumne kaba kumno keiñ kata ka ‘Stieh jong ka Jaitbynriew’?
Ngin tieng ngin smiej ruh lei ïa kita kiwei pat ki jaitbynriew. Kin wan kiew lei hi ruh shane sha Ri Lum khasi lada ki tip shai kdar ba hangne te kin nym ïoh wat tang ka jaka ba kin shong kin sah. Kaba katno tam lada ki sngewthuh shai kdar ba hangne ha Ri Khasi kin nym ïoh la ka bylla ka sngi ne ka lad ka lynti ba kin kamai kajih. Lada u thikna ba un nym ïoh lad ban kamai kajih un nym donkam ïa ka ‘Trading license’ bad ïa ka ‘Labour License’. Un leh aïu hi ruh ïa kita lada u sngewthuh shai ba un nym ïoh ïa ka ïingbasa ne ïa ka jaka ha kaba un shong un sah. Un ïapthngan khlem ka kamai ka kajih. Te hato ngi lah shisha ban ïa im beit thik tang para ma ngi?
Ngi lah ïoh ïa la ka jong ka jylla kaba pura, lem bad ka kabu ba ngin synshar hi dalade ïalade pynban ngi dang ïa kyntiewskong ïa ki Autonomous District Council (ADC). Ngi kyntiewskong ïa ki wat haba ngim phaikhmat sha ki na ka bynta ki jingdonkam kiba kongsan tam eh ki jong ngi, kiba ha la ka sngi. Te ïa ei ban ïa kyntiewskong haduh katne katne ïa ki ADC wei haba kim lah ban pynbiang ïa ngi naduh ïa ka lad pule puthi (Education) tad haduh ïa ka koit ka khiah (Health Care) ne ka lad ban sumar sukher ynda haba wan lynshop ka pang ka shitom. Ka ADC kam lah ban pynbiang ïangi la ïa ka bor ding (electricity) ne ïa ka um bam um dih, kaba tiap tad haduh la ki tyngkongïing. Ngi kyntiewskong ïa ki katba ynda haba thut ne duna kaei kaei ngi phaikhmat bad ngi kynnoh kynthoh pynban ïa ka Sorkar Jylla. Nud ban ong ba ngi hap ban duh noh ïa shibun kiei kiei tang namar ba ngi ïa bsa pynplung pynban ïa kine ki ADC.
Hangno bad kaba kumno hi ruh kata ka dor kaba shisha ka jong kine ki ADC wei haba man la u MDC um hun ban neh beit thik tang ha ka kyrdan MDC. Nud ban ong ba baroh ki MDC ki angnud hir hir, ha la ka jong ka dohnud, ba kin lah ban kiew lem noh sha ka kyrdan MLA. Kin ïai pyrshang shi pyrshang hi ruh ban kiew lem sha ka kyrdan MLA. Thikna ba ki MLA kin sa ïai iehnoh biang ïa ka jinglong MDC, ym ïa ka jinglong MLA, lada kan long be-aiñ ïa kiba kin long, ha ka juh ka por, kum ki MLA bad ruh kum ki MDC. Tang na kane shwa ruh ngi lah dei ban shemphang ba kane ka jingpynneh pynsah ïa ki ADC, wat hadien ba ngi lah ïoh ïa la ka jong ka jylla kaba pura, ka dei na ka bynta ban myntoi kine ki bym shym la lah ban kot sha ka kyrdan MLA ne kiba la duh noh ïa ka jinglong MLA bad ym ban myntoi ma ngi ki paid knup paid trap. Kum ban shu ong noh lada pynduh pyndam beit noh ïa kine ki ADC baroh kine ki bym shym la poi sha ka kyrdan MLA (kiba rem) kin sa shu poi krih makia sharum shaneng bad krih ruh baroh San Snem, kum ki ‘Pukir’ ne ‘Fakir’. ïa kiba kum kita kan sa ktah jur bha lada kin rem jah burom biang sa ha kane ka kynti kaba mynta, kata, lada kin duh wat ban ioh long noh tang kum ki MDC.