
Aquiny B. T Mawthoh
Bio : Ka kyrteng jongnga ka dei I Aquiny B.T Mawthoh bad nga dang leh ïaka PhD ka jongnga ha ka sobjek Entomology
Ka jingpahuh pahai haka jingdon jong ka bam ka dih ka long kaba kongsan na ka bynta ka jingkoit jingkhiah jong ka met ka phad jong u briew bad ruh ka long kaba kongsan na ka bynta ka roi ka par bad haka ioh ka kot. Ka jylla Meghalaya jongngi ka don bun ki jait jingbam kum ki soh ki pai, ki jhur ki jhep kiba ym tang ba ki ïarap ïangi ban ioh ïa ka met ka ba koit ba khiah hynrei ruh shibun ki jingmyntoi kum ki dawai, ki umsoh bad kiwei kiwei de. Bun jait ki soh khlaw kiba ngi lah ban bam bad kiba don shibun ki nutrient ngi lah ban shem ha ka jylla Meghalaya, pynban bun na ngi ngim bam ïaki namar ngim da tip eh shaphang jongki bad ngi khot ïa kine ki jait soh kum ki minor/underutilized fruits ha ka ktien nongwei bad uwei napdeng kita u long u ‘soh Matan’ lane Meyna laxiflora Robyns (Muyna) ha ka ktien saian.
U soh – matan u hap hapoh ki longïing Rubiacae bad u dieng jong u ym da dei uba heh than bad ka jingjrong jong u ka long 3-10 meters . Une u soh u jrong kumba 2.5cm eiei bad u long rong jyrmgam haba dang im bad u kylla rong dieng (rong chocolate) haba u lah ih. U don kumba 5-6 tylli ki nuid (segments) bad symbai hapoh jong u. Une u dieng soh u phuhsyntiew naduh u bnai Nailar haduh u bnai Risaw. U soh matan uba ih u long jem, thiang and u long shyrkhei(tart) malu mala bad ruh ynda u lah ih bha u sma kyiad. Une u soh ngi lah ruh ban shem ha kiwei ruh ki jylla haka ri jongngi, kum ha Manipur, Assam, Maharashtra bad ha kiwei kiwei de ki jylla. Ha Meghalaya ngi lah ban shem ïa une u soh ha ki ri lum Khasi bad ri lum Jaiñtia, pynban kine ki soh ki shu hap ei sha madan namar ba ym don ba bam lane pyndonkam ïa u bad ñiar ruh ban shem ïa u ba ki briew kin die ha ki ïew ki hat bad teng khat eh ngi lah ban iohi ba ki die ha ïew bad ki die ruh ïa u ha ka dor ba tad .
Kiba bun ki briew kim da bam ïa u namar kim tip ïa ka jingmyntoi ba ngi ioh na u. Ha ka jylla jong ngi, bunsien ïa u soh matan ki pyndonkam bha tang ban shna umsoh lane wine. Kat kum ka jingwad bniah da ki stad saian la shem ba une jait soh u don shibun ki carbohydrates, bitamins, proteins ki minerals, calcium, iron, iodine bad kiwei kiwei de. Ym tang u soh, hynrei u sla ruh u don shibun ki jingmyntoi. Katkum ka jingtest ïa u sla jong u diengsohmatan (phytochemical analysis), ki shem ba u riewspah ha ki carbohydrates, proteins, amino acids, steroids, alkaloids, flavonoids, tannins, saponin bad kiwei kiwei de. U sla jong u, u riewspah ruh ha ki bun ki minerals kum Iron, copper, Zinc bad kiwei de. Bun ki nongthoh ki lah thoh ba une u soh la pyndonkam kum ki dawai. ïa u soh ki juh pyndonkam kum na ka bynta kiba pynhiar, eh kpoh bad kiwei de ki jait jingpang. Ym tang u soh, ki bynta jong u dieng kum ki sla jong u, u don ka bor ban long dawai. Ki nong Manipur ki pyndonkam ïa ki sla ban dung jatni ban pynkhuid ïa ka snam, bad na ka bynta ban bha snieh doh. Ha jylla Maharashtra ki briew kiba don maw ha u khyllai ki ju pyndonkam ïa u powder jong u shyieng kumba 5 shyit (pinches) bad khleh bad ka um bad dih ïa ka kumba 15 sngi.
Bun ki briew kiba donkam ïaki jingbam kiba tei ïaka met ka phad ki lah ban bam ïa une u soh bad ngi lah ruh ban ioh ïa u ha ka dor kaba tad, da kaba bam ïa kine ki jait soh ka lah ruh ban kan ïada ïangi na ki jingpang ba har rukom.
Soh Matan : Pictures captured by Aquiny Soh Matan : Pictures captured by Aquiny