Hato ngin ïada ïa ka Jylla ne ïa ki Autonomous District Councils?

Ngi lah ïaid kum ka jaitbynriew na ki autonomous districts ha ka jylla Assam, sha ka Autonomous State, bad sha ka jylla ba pura jong ki riewlum.

Bah Kitdor H. Blah

Ka jingïathir halor ka Article 371 bad ka Sixth Schedule, ka lah ïalam sha ar tylli ki jingai jingmut. Kawei, ka long ba ngi dei ban ïada ïa ka jylla da ka Article 371, bad kawei pat ka long ba ngin ai bor shuh shuh ïa ki Autonomous District Councils (ADC’s) da kaba ai bor biang ha u Lat ka jylla ba un ym pyntreikam ïa ki aiñ jong ka dorbar thawaiñ ka jylla bad dorbar Parliament. Une u nongthoh u la ai jingmut ruh ha ka jingthoh ba la mih ha ka taïew ba la dep, ‘Kumno ngi dei ban pyrkhat halor ka Artikl 371 bad ka Sixth Schedule – Bynta Ba Ar,’ ba ngi lah ban ïada ïa ka jylla da kaba bsut ki kyndon kum ki jong ka Artikl 371 hapoh jong ka Sixth Schedule hi. To ngin bishar bin pa bin ïa kine lai tylli ki jingai jingmut.

1. Ha kaba ïadei bad ka jingmut ban wanrah biang ïa ka para 12(b) jong ka Sixth Schedule na ka bynta ka KHADC, JHADC bad GHADC :

Nyngkong eh, kane ka jingmut ban ai biang ha ki ADC’s ïaka jingsynshar lade kaba ïaid lait noh na ki aiñ ka sorkar jylla, kam don jingmut shuh, namar u Lat ka jylla, uba lah ban pyntreikam ïa kane ka para 12(b) u long hi u shakri jong ki myntri ka sorkar jylla, namar u trei hapoh ka jingai jingmut jong ki myntri ka jylla. Kaba ar, kane kam long ka jubab ïa kito kiba dawa Artikl 371, namar kim jubab ïa kajuh ka jingkylli, kaba long kumno ban ïada ïaka jylla naki aiñ ka sorkar Pdeng, ha kaba ïadei bad ka rukom pynïaid khyndew bad ki mar poh khyndew. Kaba lai, ki ADC’s ki don ïa ka iktiar kaba kyntang ban thaw aiñ halor shiphew tylli eiei ki mat hapoh ka para 3 jong ka Sixth Schedule, katba ka jylla ka don ïaka iktiar ban thaw aiñ halor spah tylli ki mat ha ka State List bad ka Concurrent List. Te ka kham i donkam ban ïada ïaka iktiar jong ka jylla shuwa, khamtam haba ki ADC’s kim lah ban thaw aiñ halor ka jingdie ïaka khyndew, bad halor ka jingpynïaid ïa ka jingtih ïa ki mar poh khyndew, katba ka jylla ka lah ban thaw aiñ halor kine. Kaba saw, ban leit phai biang sha ka para 12(b) ka long kum ka jingphaidien, ha jaka ban ïaid shakhmat. Ka don ha kane ka rukom pyrkhat, ka jingbym sngewnguh ïa ka jingstad jong ki longshuwa kiba ïakhun ban ioh ïa la ka jylla. Ngi lah ïaid kum ka jaitbynriew na ki autonomous districts ha ka jylla Assam, sha ka Autonomous State, bad sha ka jylla ba pura jong ki riewlum. Te kumta, ka jingïadei jong ki ADC’s bad ka jylla ruh ka lah kylla katkum ka rukom. Ban leit phai sha ka para 12(b) ka long pynban ka jingkyrtiang dien, ym ka jingïaid shakhmat. Kaba san, ban pynkiew ïa ka bor ki ADC’s halor ka jylla kan wanrah artylli ki bor thawaiñ kiban ïa tyngkhuh, bad kane ka long ka kabu ksiar bad ka par ksiar ïa kito kiba kwah ban wanrah ka jingpharia hapoh ka jylla, kiba napoh ka jylla bad wat na shabar ruh, wat na ka sorkar Pdeng ruh. Kaba hynriew bad khatduh, ki ADC’s kim lah ban thaw aiñ halor ka jylla baroh, lymne halor ki Tribal Areas baroh hynrei tang ha ki bynta hapoh jong ki. Te kumta, kim don ka jubab ba pura ïa ki aiñ ba treikam salonsar jong ka dorbar Parliament, kum ka Uniform Civil Code, ka Mines & Minerals (Development & Regulation Act), bad kiwei.

2. Ha kaba ïadei bad ka Artikl 371 :

Ka nia pynksan kaba khraw tam na ka bynta ka Artikl 371 ka long ka Meghalaya Transfer of Land (Regulation) Act, 1971, kaba long hi ka aiñ jong ka jylla, kaba lah shakri ïa kine ki ri lum jong ngi la sanphew snem tam. Katba ka aiñ jong ki ADC pat, kata ka United Khasi-Jaiñtia Hill Autonomous District (Transfer of Land) Act, 1953, ka lah shah sloit noh ha ka ïingkashari namar ka mat kaba lai jong kane ka aiñ kaba kren shaphang ka ‘transfer of land’ ka long shabar u pud jong ka iktiar thaw aiñ jong ki ADC’s katkum ka para 3 jong ka Sixth Schedule. Ki don ki nongthoh kiba lah pynsngewthuh bakla shaphang ka Artikl 371, da kaba pashat sha ka mukotduma hapdeng ka sorkar pdeng bad ka jylla Nagaland, ha kaba ka ïingkashari ka lah tehlakam ïa ka bor jong ka jylla Nagaland ban tih umphniang. Ka jingshisha ka long ba baroh ki jylla hi ki don ïa ka iktiar ban thaw ain halor ki mat kiba don ha ka State List bad ka Concurrent List. Ki jylla baroh hi kim lah ban thaw aiñ halor ki mat kiba don haka Union List, kiba tang ka dorbar Parliament ka lah ban thaw aiñ. Te ka Artikl 371 lei kam ai bor ban thaw aiñ, hynrei ka shu ïada ïa ki jylla na ki aiñ jong ka dorbar Parliament, bad kumta ka ïada ïaka iktiar thaw aiñ jong ki jylla halor ki mat jong ka State List bad ka Concurrent List. Te hynrei, ka jingtih umphñiang ka dei ka mat kaba 53 jong ka Union List. Te katei ka mukotduma ka dei shaphang ka jingbym lah jong ka jylla Nagaland ban tuklar ïa ka mat ba 53 jong ka Union List. Hynrei ka mat ba 23 jong ka State List ka ai bor ïa ki jylla ban thaw aiñ bad pynïaid ïa ka jingtih ïa ki mar poh khyndew, katkum ka jingpyrkhing jong ka Union List. Kaba mut, ka jylla ka lah ban thaw aiñ halor ka jingtih mar poh khyndew, lait noh na ka umphñiang, bad katkum ki kyndon kiba ka dorbar Parliament ka buh hapoh ka mat ba 54 jong ka Union List. Ka NGT ban lane ka jingpyrkhing tih dewïong ka hap hapoh ka mat ba 54 jong ka Union List. Te ha ka jylla Meghalaya, wat la ka jylla ka lah ban ai laisen halor ka jingtih dewïong, hynrei ka hap bud ïa ki kyndon ka sorkar Pdeng, bad kumta ka NGT ban ka lah pyrkhing ïa ka jingtih dewïong. Kane ka lah pynbuh ïa ka jingtih beaiñ, bad ka pyniohnong tang ïa kito kiba don ka jingïadei. Ka kylla long ka jingpynriewspah ïa ki khyndiat ngut, bad ka jingpynduh nong ïa kiba bun. Katba ha Nagaland, wat la ka jylla kam lah ban ai laisen ban tih umphniang, hynrei ka lah na ki kyndon hapoh ka mat ba 54 jong ka Union List, namar ka Artikl 371A ka ïada ïa ka, bad kumta ka NGT ban kam treikam hapoh ka jylla Nagaland. Te ban ong baka Artikl 371A kam biang, da kaba sot ïa iwei i jingïatyngkhuh bad iwei i mat jong ka Union List, ka long ka jingpeit ïa tang iwei i jingjia ba marwei, khlem ka kheiñ ïa ki jingiohnong ba bun, kum ka jingïada ïa kiwei ki mat kiba ka jylla ka don iktiar ban thaw aiñ, kum ka jingtih marpoh khyndew lait naka umphniang, uranium, ter ter, bad ka ‘transfer of land’ lane jingïadei ïathied jaka, ki dustur ha kaba ïadei bad ka shongkha shongman, jingïoh pateng, jingting khun, ter ter.

3. Ha kaba ïadei bad ka jingbsut ïa ka kyndon kum jong ka Artikl 371 hapoh ka Sixth Schedule hi :

Kito kiba ong ba ka Artikl 371 bad ka Sixth Schedule kim lah ban don lang, ki hap ban pyni ïa ka ‘repugnancy’ lane ka jingïatyngkhuh hapdeng ki kyndon ka Artikl 371 bad ka Sixth Schedule. Lymda kumta, kata ka nia ka long khlem nongrim ha ka aiñ bad ka riti synshar. Shuh shuh, ka histori ka batai ba ka Assam Reorganisation Act, 1969 ka lah ai ïa kata ka jingsynshar lade halor ka Autonomous State da kaba bsut ïaka para 12A (4) hapoh ka Sixth Schedule. Kane ka jingai autonomy ïa ka jylla ka khlem pynkheiñ ïa kiwei pat ki kyndon jong ka Sixth Schedule. Kane hi ka sakhi ba ki kyndon kiba ai autonomy ïa ka jylla, kim long pyrshah ïa kiwei ki kyndon jong ka Sixth Schedule, bad kumta, ki kyndon jong ka Article 371 kim long pyrshah ïa ki kyndon jong ka Sixth Schedule. Wat la kumta ruh, ban pynhun ïa kiba tieng thot-thot, ngi lah ban ïada ïa ka jylla da kaba wanrah biang kum kane ka para 12A(4). Ha kane ka por, lyngba ka Assam Reorganisation Act,1969, lah bsut ïa ka para 20A ha ka Sixth Schedule kaba batai ïa kine ki Tribal Areas ym shuh kum ki Tribal Areas ha ka jylla Assam, hynrei kum ki Tribal Areas ha ka autonomous state jong ka Meghalaya. Bad kumta, namar 100% jong ka autonomous state ka long hi kine ki Tribal Areas, te lah ai autonomy ïa ka autonomous state hi ha ka para 12A(4). Te kumjuh ruh, mynta, lada ngi kynthup lut 100% na ka jaka jong ka jylla hapoh ki Tribal Areas ha ka para 20, te ngi lah ban ai autonomy biang ïaka jylla Meghalaya hi hapoh ka para 12A jong ka Sixth Schedule.

Ka jingai autonomy ïa ka jylla lyngba ka Artikl 371 lane kaba kum ka para 12A(4) jong ka Sixth Schedule hapoh ka Assam Reorganisation Act, 1969, kan ïada ïa ka iktiar jong ka jylla ban pynïaid ïa ka jingtih mar poh khyndew, ka jingdie jing-thied jaka, ki dustur ritpaid, ter ter. Bad ruh kan ai bor ba ngin wanrah hi da ki aiñ lade, ki ban treikam kham bha hapoh ka jylla, ban ïa ki aiñ sorkar pdeng kum ka UCC, lane ki kyndon jong ka Mines & Minerals (Development & Regulation Act, ki bym ïadei bad ki jinglong hapoh ka jylla riewlum jong ngi.