Kum u Kpa jong u khun uba pule ha ka skul St. Anthoy’s L.P. School, Shillong ngam lah shuh ban shu sngap jar bad ban shu peit kai ïa kiei-kiei kiba jia bad kiba long lane kiba khih hapoh bad shabar jong ka. Haba nga phai sha kine ki saw snem ba la leit, ka por ha kaba u khun jong nga u leit skul ha kane ka skul kaba la pawnam naduh bun ki snem ba la leit noh kiba ngi ruh ngim lah shuh ban kynmaw, naduh u snem aiu. Kane ka skul ka la pynwandur bad ka la sei bun ki riewheh riewhaiñ bad ki briew kiba la long ki nongtei ïa ka ri bad ka jaitbynriew ha ki liang ki bapher bapher bad kiba bun. Naduh ba ïoh admission ïa u khun jong nga ha kane ka skul, kum u kpa uba ieid ïa la u jong u khun nga kmen shibun bad nga la kyrmen bad khmih lynti ba ka lawei jong u khun jong ngi kan long kaba bha bad kaba phyrnai, namar ba nga shem ba nadong shadong ka biang lut ha kane ka skul ha ka ban ai ïa ka jingtip bad ka jingstad ïa baroh ki khynnah skul. Wat la ngam kwah ban ïa nujor bad kiwei hynrei nga sngewnud ban ong ba u khun jong nga u la nang tip bha ïa shibun kiei kiei katkum ka kyrdan khynnah jong u bad i kumba un kham palat bun shah ma u ban ïa nga lada ka ïai long beit kumba ka la long ha kine ki snem ba la dep.
Phewse, katba nga dang jngi ha kine ki jingphohsniew kiba dap da ka jingitynnad bad ka jingkyrmen, nga ïohsngew pynban ba don ki kynrum-kynram kiba long ki mawjynthut ïa ka jingïaid beit jong kane ka skul. Don kiba ïathuh ïa nga ba ka skul ka kwah ban thaw noh da kawei ka ïing skul kaba thymmai kaba kham heh, kham itynnad, kham skhem, kham biang shuh shuh ha ki bynta kiba ïadei bad ka pule puthi jong ki khynnah skul baroh kaba katkum ka juk mynta. Ha ka jingsngewthuh ba shimet jong nga, nga sngew ba kane ka jingthmu jong ki bor pynïaid ïa ka skul ka long kaba bha palat bad nga ïaroh ïa ka jingïohi jngai jong ki, namar ka por hi ka la dawa kumta. Ha mar bahaïing bahasem ngi la ïalap khana shaphang kane ka khubor kaba sngewtynnad, mih sa kawei pat ka khubor kaba ïathuh ba don na ki hynmen ki para jong ngi, kiba ym sngew ïahap bad kata jingpyrkhat jong ki bor pynïaid skul, kiba kwah ba ha ïing skul ban ïai sah beit kumba ka la long bad kiba la ai syndon da ka case pyrshah ïa ka jingthmu jong ka skul. Ki la ai da kata ka PIL, namar ba ngam dei uba tip bha shaphang ka aiñ ngam tip bha kumno kata ka mut, don ba ong ka dei ka ‘Public Interest Litigation,’ don ba ong ka dei ka ‘Private Interest Litigation bad don ruh ba ong ba ka dei ka ‘Personal Interest Litigation.’
Baroh ngi don la ka jong ka jong ka jingïohi bad ka jingpyrkhat wat na ka bynta kajuh ka thong bad ka jingbha, kumta ngam pynrem ïa kano-kano ka liang. Hynrei nga kyrpad ba ngi dei ban da pyrkhat bha, hato kham kordor ka dur jong kata ka ïing skul barim ne kham kordor ka lawei jong ki khynnah ? Namar kumba nga ïohi mynta ka skul ka la khapngiah bha bad ki khynnah kim don jaka wat tang ban ïeng assembly ruh, hap shu ïa thynngian, bad lada ka shim por slem ha kum kane ka jinglong kan ktah wat ïa ka jingmut jingpyrkhat jong ki khynnah skul bad ka jingkoit jingkhiah jong ki.
Kam pher la ka dei kano-kano na kitei (PIL), hynrei kum u kpa jong u khun uba ngam tip lypa un long uei ynda u la heh, nga buh ka jingkyrpad ïa baroh arliang mamla; kata na ka liang ki bor pyniaid skul bad na ka liang jong ki nongmudui pyrshah, ba lada dei ba phim pyrkhat tang ïa ka malade, hynrei phi pyrkhat na ka bynta ka lawei jong kine ki khynnah, na ka bynta ka lawei jong ka ri bad ka jaitbynriew bad na ka bynta ka lawei jong kane ka pyrthei jong ngi hangne, sngewbha, nga da kyrpad rit, ba phin ïa pynbeit noh kloi da kaba ïa sngewthuh jingmut lang khnang ba yn ïoh ban leh noh ïa kaei ka babha tam. Ngi dei ban sngewthuh ba ïa kaei kaba ki mynbarim ki la leh mynshuwa, la bishar mynta, bad ïa kaei kaba ngi ngi leh mynta, yn sa bishar hadien, bad ka lah ruh ban long ba uwei na kine ki khynnah skul un sa long uta u nongbishar, ka bainong te ka shong ha u kumno u rai ïa ka jingleh jong ngi.
Lada thoh shuh shuh kan dang jrong bha, namar ka dei ka phang (topic) kaba ïahap bad ki mynsiem jong kito kiba long ki païa jong ka lawei jong ki ïing ki sem bad ka ri jong ngi. Hynrei ngan ym pynjrong namar ba baroh u briew bastad u lah sngewthuh hi ïa kaei kaba nga mut ban ong, bad to ai ba kita kiba la sngewthuh kin pyndonkam lang ïa ka dohnud briew babha jong ki. Nga ai khublei ïa ki kmie ki kpa jong ki khynnah skul St. Anthony’s L.P. School, Shillong, ai ba u lyoh badum uba kah ïa ki khun jong ngi ha kane ka por un kynriah noh bad ngin sa ïohi biang ïa ka sngi baphyrnai jong ka lawei ki khun jong ngi.
Khublei Shibun
U Kpa uba don ka jingkitkhlieh
