Raphael Warjri
Ha ka dustur Khasi pat ka kyrdan ha ka imlang sahlang ka ïaryngkat lang kynthei bad shynrang. Katkum ka jinglong jingman jong ka met ka phad ba thaw ka mariang, la pynkhamti ïa ki kynthei ba kin korbar tang ha la rympei bad shabar na rympei ka dei ka bhah ba la mang na ka bynta ki shynrang. Hynrei haba ka khep ka dawa ba ki longkmie bad ki samla kynthei ba la ïaw ka ryta bad ih ka pyrkhat ki don ka sapthaw ban korbar shabar na ka jylli jong ka rympei ki lah ban shimti katkum ka iktiar bad bor shemphang ba ki lah ban synñiang ha ka imlang sahlang. Hynrei ym dei ban shim kyllum da ka ba mang da ka bhah ba kyrpang ïa baroh ki kynthei katkum ka pyrkhat ha ka juk mynta. Na kata ka daw naduh hyndai la mih ki riewkynthei bad longkmie kum ka Pahsyntiew jong ka Hima Shyllong, ka Iang Lyngdoh jong ka Hima Thaïang, ka Syiem Latympang Shadap jong ka Hima Manar bad kiwei kiwei ki kynthei bad longkmie ba la pynpaw la ka sap nongïalam ha ka imlang sahlang ban korbar shabar na la ka rympei. Wat ha ki spah snem ba dang shen ruh la lap ïa ka Phan Nonglait na Hima Khatsawphra, kham hadien la mih sa ka Kong Mavis Dunn Mawlong, Kong Bonili Khongmen, Kong Roshan Warjri bad kiwei kiwei ki longkmie ha ka saiñpyrthei. Hynrei ha kiwei kiwei ki bynta jong ka imlang sahlang ki don ruh kum ka Kong Rani Shullai,Kong Silverine Swer, Kong Helimon Diengdoh, Kong Holibon Marbañiang ter ter bad ki ba dang im haduh mynta kum ka Kong Helen Giri Syiem, Kong Silbi Passah, Kong Rose Millian Bathew lei lei I long I longkmie ba nyngkong duh ha Ri India ban shimti ïa ka kam shongknor ha ka shlem-ai-kam ba ha kliar duh ha Ri India, ba tip kum ka Union Public Service Commission (UPSC).
Kine ki long kiei kiei kiba ka riti tynrai Khasi ka don ban synñiang ha ka pyrthei, hynrei ñiar eh ki ban suitñiew ïa kata, namar ba dang shohbieit ha ka batai stad ki phareng naduh myn arspah snem mynshwa. Ka la dei ka ïa ba ki riewpyrkhat jong ka juk mynta ba kin kyndit bynriew noh na ka ba tyndep lyngngai ha ka jinghikai ki phareng bad ban sdang ban puson ïa ka jingshemphang jong ki longshwa manshwa lajong. Haba bishar ïa ka rukom korbar ïa ka synshar ha jylla, ki don ki buitthaw na ka jingstad jong ki longshwa manshwa ka ba lah ban parpaiñ bad kham bha ban ïa kaba ki leh ha ka jylla ne wat ha Ri India baroh kawei. Kumba la kdew hashwa ba ka pansara hapdeng ki kynthei bad shynrang ha ka dustur Khasi ka long kaba biang haduh katta katta ba ym donkam kata kaba mang da ka bhah ïa ki kynthei ba kin ïa ryngkat bad ki shynrang. Nalor kata ha ka dustur Khasi ym ju don bakhraw jait ne bapoh jait kumba long ha kiwei kiwei ki jaitbynriew. Ki syiem ne ki basan bakhraw ha ka dorbar hima ki long ryngkat ka kyrdan kum ki khun ki hajar ha shityllup ka hima, ym kum kiwei kiwei ki jaitbynriew kiba rah skong ïa ki syiem bad ki basan bakhraw bad ñiewpoh ïa ki khun ki hajar ne ki raiot ki mraw. Na kata ka daw ba la ju nam u syiem u kmie ïa u syiem synshar ha ka hima, bad ha kawei ka liang la ju ñiew ruh ïa u syiem synshar kum u syiem u mraw, namar ba ka iktiar ym dei ha ka ba shimet, hynrei dei ha ka dorbar ba la jied da ki paidbah. Shuh shuh ka ïingsad jong ki syiem ki lyngdoh ym dei ka paki dulan tang na ka bynta ki basan bakhraw, hynrei ka dei ka rympei ka ba kdup ïa la ki khun ki hajar naduh ki paidbah paidsan haduh ki basan bakhraw.
Kaba bynñiaw ka long ba kine ki symboh pyrkhat kim parpaiñ shuh ha ka janor jong ki briew, bad baroh baroh ki la tyndep ban tynneng ïa kaba la hikai ki phareng bad ki kharïong na dewbah India ban da thew kino ki bakhraw jait bad kino ki ba pohjait. Kumba ka long mynta lei lei ha ka imlang sahlang Khasi kaba heh spah ka dei ka kyrdan bakhraw wat lada dei ki babieit bathem, kiba duk ba raitoi ki dei kiba shah ïiuhroit kum ki ba pohjait wat lada ki dei ki khun binong bishon bakhraw ka burom akor. Kata ka dei ka aiñ jong ka juk mynta, ka aiñ jong ka mariang mynnor ka la ïap duh ha ba la ïeng rasong ka meng ka kyreit, la synshar ka hangamei. Lada phaidien sha ka jinglong jingman jong ka synshar donbor jong ka sorkar Bilat bad hadien ba la leitphai ïamrem noh ki phareng, ka long kaei kaei kaba jem rngiew ïa ka kupar ki paidbynriew Khasi ha kata ka por. Ka jingtip ha ki riewtymmen, ki dulir bad ki khanamynnor ha ka imlang sahlang ki dang don ka syrwet ba ka khyndew ki Hima Khasi ka ïar bad saphriang sha duh u pud ba la shah knieh ha ki dkhar rithor na baroh sawdong khappud ba ngi don mynta. Shathie ka khyndew Khasi kaba haduh wah Surma la shah knieh ha ki dkhar Bangla,shatei ka khyndew haduh phud wah Brahmaputra la shah knieh ha ki dkhar Ahom. La tip ruh ba ka raijbah Sylhet ha Ri Bangladesh ka dei na ka thymmei Shylla Hat, ka ba mut ka Hat jong ki kur Shylla kaba suki suki ka kylla Sylhet. La tip shai ruh ba u lum halor ka Kamakhya Temple jong ki Hindu ka dei kaba la knieh na ki paid Khasi mynnor ba ka thymmei ka dei u Lum Ka Meikha, ba ju don ka lehniam lehrukom ha ryngkat ka shad ka kmen ba ju tip kum ka Shad Nguh Meikha ba dang ïai bteng ha ka Raij Nongtung ha Ri Bhoi.
