Raphael Warjri
Ha ranab Lum Shyllong la ju don ka Lawkyntang ‘Lei Shyllong ha kaba la ju khmih ba u syiar ynda la dep khet ïa ka khlieh ba u ju par kyrthat bad padat shaphang ka khyrdop sha lawkyntang. Hynrei ka la jia ba ha u snem 1997 ka la hiar ka byrsieh na ka tam ka palat jong mano re mano na ki bakhraw ka Dorbar Hima ba la sloit lut phar ïa ki dieng na ka Lawkyntang. Ha ka lehniam Nguh Lei Shyllong jong kata ka snem ka la don ka thynrei ba khlem biang shuh ka niam ka rukom, tat haduh ynda la pan mab da ka nguhlet ha u ‘Lei Shyllong. Naduh kata ka khep, khlem don shuh ka khlaw haduh mynta mynne, ba la shu mih thohmut thohmat ki dieng malu mala. Hadien kata la iapan ban pynbha ïa ka jaka kyntang ba don ka duwan dupat bad la iohlad ban shna ka jaka shong jong ki basan bakhraw ha duwan kñia, ka rynsan jong ki duhalia bad ka jaka shong paidbah kum ba ker pud artat ïa ka jaka kyntang. Ha ka por ba sdang ban shna ïa kita ki jingtei, la ïathuh da u Myntri Kharlukhi, Bah M. B. Kharlukhi ba la mih ki ryngkew basa kiba ker ba da ïa u lumkyntang ‘Lei Shyllong ha ka dur jong ki bseiñ. Hynrei kita ki bseiñ ki khlem puh ne pynmynsaw ïano ïano ba ki nongtrei kamar ruh ki la shu kren da ka ktien ba khlem don ka daw ban long kano kano ka sang ka ma, hynrei da ka jingthmu babha ban pynphuh pynphieng ïa ka jaka kyntang.
Kumba ïa ka lehniam Nguh Lei Shyllong ha kliar Lum Shyllong ka dei ka bynta jong ki Lyngdoh Mylliem na ka kur Marbañiang, kumjuh ruh ha ka lehniam Kñia Ïewduh ka dei ka bynta jong ki Lyngdoh Mylliem na ka Kur Marbañiang. Ka jing-leh niam ka sdang na khlieh Ïewduh na ka sad ka sunon ki lyngdoh ha kaba kiwei kiwei ki bakhraw ruh ki ïashim bynta ha la ka bynta bynta, kumba ju long ha ka lehniam Nguh Lei Shyllong. Ha ka jaka kyntang ba ju lehniam la ju don teng ka por ba khlem lah shuh ban bteng ïa ka jinglehniam na ka daw ba lehse ba thnem ka khaïi rhah bad khwan spah kaba la tyllep ïa ka tipbriew tipblei. Ha ki snem ba long syiem u Syiem Laborious Manik antad kum ha ka snem 1993 ka ba dei ka sngi rakhe ïa ka snem sahnam na ka bynta ki bynriew trairi traimuluk ha satlak pyrthei lane kata ka International Year of World’s Indigenous People. Ha kita ki snem la don arngut ki rangbah Khasi na ka liang ka sorkar kiba la tuklar ia kita ki jinglong jingman ha ka Ïewduh kaba dei hapoh ka jingkhmih jong ka Hima Mylliem. Kita ki rangbah sorkar dei u Bah Paty Ripple Kyndiah kum u myntri sorkar bad u Bah Hispreachering Son Shylla kum u Khlieh Rangbah jong ka Dorbar Thawaiñ Dalariti, ki la leit jurip ïa ka khlieh Ïewduh khamtam ha ka jaka kyntang kaba dei ban long ka niam ka rukom.
Kita ki kynrem lyndan ha ryngkat u syiem u kmie, Laborious Manik Syiem ba la synran ruh katto katne ki myntri hima Mylliem bad ki Lyngdoh Mylliem na ka kur Marbañiang. Hangta la lap ba la kynton da ka ñiut ka ñier ba la jyrsieh haduh ba ym lah shuh ban batai. Nalorkata, ha sawdong pud jong kata ka jaka kyntang la jyllei tang da ki basa pata kyiad pyrsi, kaba la long ym tang ka jyrsieh jong ka ñiut ka ñier, hynrei ka jyrsieh longbriew manbriew. Na ka daw ba ha kata ka jaka kyntang ka ba dei hapdeng Ïew ym shah ban kyntur ki basa ban khaïi, kumta ka long kaba kham suk ïa ki briew ba kin kynton noh da ka ñiut ka ñier. Ki myntri ki ba dei khmih kum ki khlieh iktiar ïa ka ïew ka hat na ka liang ka Dorbar Hima Mylliem kim suitñiew lane phikir ba kum kata ka byrsieh kan wan lynshop ha ka jaka kyntang. Nalor kata la kynnoh bad tip thikna ruh ruh ba uwei pat u rangbah na kawei pat ka hima Khasi uba dei u khlieh iktiar synshar bad khlieh ka niam ka rukom u la thied jaka ha syndah kata ka jaka kyntang bad khlem suitñiew ban kiar na ki mawbynna niam ki ba syndait ha syndah ka paki dulan ba u la tei. Haduh katta ki rangbah ki ba dei ban ïada bad phikir ïa ka imlang sahlang ki la kylla long pynban ki mangkariang ban pynbyrsieh ïa ka rngiew jong ki khun ki hajar ka Hima Mylliem.
Ha kata ka jingjurip jong ki kynrem lyndan la shem ba dang don byllai ki mawbynna ba kynthup bad mawkynthei bad mawshynrang kiba ker sawdong ïa kata ka jaka kyntang. Kumta la ai ka hukum ban pynkhuid phar ïa kata ka jaboh jabaiñ, ka ñiut ka ñier na kata ka jaka kyntang. Ka jingthmu ka long ban pynim biang ïa ka riti lehniam, khnang ba ki Lyngdoh Mylliem na ka Kur Marbañiang ki lah ban shimti biang sa shisien ban khie im bad rasong ka lehniam Kñia Ïewduh. Ynda la dep pynkhuid phar ïa ka jaka kyntang la shem ba dang don byllai ki mawniam mawbynna kiba dei ka snap jong ka niam ka rukom bad ha kawei ka bynta la ïeng uwei u mawbynna uba jrong shikatdei bad la antad ba ka jingjrong ym duna ïa ka arphew pruh.Une u mawbynna uba jrong ka kynjang la kat u mawbynna jong u Mar Phalyngki ha Nartiang, um shym la neh slem. Ka la jia ba ki basa ba don markhap kata ka jaka kyntang ki la pluh bad ka ding ba shyrkhei ka la ïeng klek klek ha ka bynta ba don uta u mawbynna bajrong.
