
D H Kharkongor
Ngan nym sngewphylla lada don ki bym sngewtynnad ïa katei ka jingong ‘La nang pyndep kumba la thoh’. Ka jingbym sngewtynnad kaba ngam artatien ka mih na ka jingtip shai ka jong ki katei ka thew ïa kaei bad khamtam eh hangno la thoh ïa kaba kum kata kaei kaei. Lehse kam long kaba bakla ban ong ba ka jingbym sngewtynnad ka mih na ka daw jong ka jingïapher ha ka liang jong ka ‘jingngeit’.
La ka don ka jingïapher ha ka liang ka ‘Niam’ ne ka jingngeit Blei pynban ngi baroh, shisnieh pythei, ngi dei u ‘khunbynriew’. Ngi baroh ngi dei u ‘khunbynriew’ wat hapdeng ka jingïapher jaitbynriew. Ngi baroh ngi dei u ‘khunbynriew’ wat lada ngi ïapher ka deity tynrai. Kam pher sa katno de ka jingïapher hynrei ngi baroh ngi dei u ‘khunbynriew’.
Phim dei u ‘khunbynriew’ ne u jingthaw jong U ‘Blei’ lada kata ka ‘niam’ ne kata ka ‘jingngeit niam’ ka jong phi ka hikai pynban ïa phi ba phin ‘isih’, kat ban ‘shun’ syndon, ïa kiwei pat de. Kaba katno tam lada kan bsut ruh ha phi ïa ka jingpynsngewthuh ne ïa ka jingngeit ba ka ‘niam’ ka jong phi ka kham khraw ne ka kham kynsai ban ïa ka ‘niam’ ne ka ‘jingngeit’ ka jong kita kiwei. Ka long lehnohei ban kam ba phi ‘lahnang lahstad’ (educated) ne ba phi lah dei u ‘riewshai’ (cultured) lada phi dang don pat de hapoh jong phi ïa ka mynsiem jong ka jingsngew ïapher ‘niam’ lem bad ka jingsngew ïapher ‘jaitbynriew’. Phim dei u ‘khunbynrew’ lada phim lah ban burom ïa ka jingïapher ‘niam’ lem bad ka jingïapher ‘jaitbynriew’. Nga kubur bad u Kofi Annan, uba la long teng u ‘Secretary General’ jong ka ‘United Nation’, bad uba la ioh pdiang ruh ïa ka khusnam ‘Nobel Peace’, ba wat lada ngi ïapher ha ka liang ka ‘niam, ka jaitbynriew, ka ktien ka thylliej bad wat ka rong jong ka sniehdoh pynban ngi baroh lang ngi dei u ‘khunbynriew’.
Lada ïapher katba ïapher pynban ngi baroh lang ngi dei u ‘khunbynriew’, Kum u ‘khunbynriew’ na ngi don beit thik tang ïa kane hi kawei ka pyrthei, kaba dei pat ruh tang ka ïing shong basa. Kumta ngi u khunbynriew shisnieh pyrthei ngi don beit thik tang ïa katei kawei ka Sngi, ngi don beit thik ruh tang ïa utei uwei hi u Bnai. Ka dei katei ka juh ka Sngi kaba ai jingshai ïangi lang baroh, kum u ‘khunbynriew’. U dei ruh utei u juh u Bnai uba ai jingshai ïangi lang baroh, kum u ‘khunbynriew’, ynda mynmied myniong. Ngi baroh lang ngi dei u ‘khunbynriew’ uba dang hap ban ap khmih lynti ruh ïa u juh u slap. Te kumta ka jingrang tyrkhong, kaba lam sha ka jingkyrduh bam, ka ktah ïangi lang baroh. Ym tang kumta hynrei ngi baroh, u ‘khunbynriew’, ngin nym im sah hangne ha sla pyrthei. Ngin sa hap ban ïaiehnoh ia kane ka pyrthei ïing shong basa. Kumba ngi baroh ngi ïa wan thylli sha kane ka pyrthei, kaba dei tang ka ïingshongbasa, ba ngin sa hap ruh ban ïa leit phai biang thylli.
Nga ngeit skhem ba ym shym la kha ïa u briew, sha kane ka pyrthei, ha ryngkat ka jingshun jingpen (Hatred) la ïano ïano ruh hynrei ba la kha kyrpang shisha ïa u briew, sha kane ka pyrthei, ha ryngkat ka mynsiem jong ka jingïaieit (Love) lem bad ka mynsiem kaba sngewlem (compassionate). Nga ithuhshai ruh de ba ïa ka jingishun ïapen la bsut ha u briew naduh mynba u dang khyllung khynnah da kiba la heh la san. Ki dei kiba la heh la san (adults) kiba bsut ne hikai ïa u khynnah ba un isih bad shun ïa kita kiwei pat, kiba ym kum ma u. Kum ban shu ong noh ban isihkat haduh bad shun syndon ïa kiwei pat ki jaitbynriew ne ïa kiba ha kiwei kiwei pat de ki ‘niam’ ne ki ‘jingngeit’. Ngim dei ban beiñ ïa u khynnah kumba ngin nym lah ban pynbeit ne ïarap pynbha ïa u lada u dang hap ban heh ban san (grow up) hapdeng ka jingbeiñ ka jingkhoh lem bad ka jingkynnoh ka jingkynthoh, ka jong kiba heh, ïa kita kiwei kiwei. Kam long kaba bakla ban ong ba wat kane kaei kaei ruh ka sdang shwa na la ka rympei ïing.
Ka jingshun jingpen (Hatred) ka dei ka jingshitom kaba la ban jur bha ïa ngi lang baroh, kum u ‘khunbynriew’. Ka pyrthei shityllup kan nym mad ïa ka jingsuk (Peace) katba u khunbynriew um pat khiah krat na ka jingshun jingpen. Ka pyrthei kan nym don jingsuk katba u ‘khunbynriew’ um pat ioh mad ïa ka jingsuk ha ka jingmut ka jingpyrkhat, ka jingsuk ha ka dohnud bad khamtam eh ka jingsuk kaba ha ka mynsiem.
La nang pyndep kumba la thoh, kata, ba kawei ka jaitbynriew kan ïeng ïaleh ïa kawei pat bad ruh ba kawei ka hima kan ïeng ïaleh ïa kawei pat. Ynsa nang pyndep naba ngi la nang iohsngew ruh de, khah shi khah, ïa ka jingkhie ka jong u jumai, ha kiba bun ki jaka. Yn dang phylla ruh lei wei ba ngi la nang sakhi ruh de ba ka jingbym hok ka jong u khunbynriew, uba satlak pyrthei, ka la nang man roi.