Raphael warjri
Tang hapoh ka shispah snem tam ba synshar donbor ka Sorkar Bilat naduh 1835 haduh 1947, ka la dei ban phet ïamrem hi da lade, na la ki akor lajong kum ki riewkhlaw ban wan thombor. Ym shym don ba la beh ïa ki phareng na Ri Khasi, hynrei ki longshwa manshwa ki la shu pynksan ban kam hok ïa la ka khyndew longtrai lajong, bad ki phareng pat ki la phet ïamrem hi da lade. Kane ka la urlong ha baroh kawei ka Ri India. Ka Sorkar Bilat ka la ioh la ka nongkylliang katkum ki kam thombor lajong haduh ba la dei ban phet iamrem hi da lade, khlem da ka thma ka ktien. Ynda la ioh laitluid ka Ri India baroh kawei, don ki kynhun kiba ym dei ban ïasnoh bad ka Ri India, kynthup ïa ki paidbynriew Khasi. Kumta ka Synjuk ki Hima Khasi ne ka Federation of Khasi State ka la pynkhreh ban thaw la ka Ri lajong phlait na ka Ri India. Ka la don ka sorkar Ri Khasi kaba la pynkhreh hashwa ka 15 tarik Nailur 1947 ba la ïeng rasong ban kaweh ka lama Ri Khasi ha shnong Riatsamthiah, ba la wan sakhi ruh da u Lat ka jyllabah Assam. Ki hima Khasi ki long kiba laitluid shisha haduh ynda la pher ïamrem noh ki phareng. Hynrei ka thaiñ Jaiñtia ka la duh noh ïa ki syiem Hima naduh u snem 1835 bad kylla long ka thaw jong ka Sorkar Bilat, bad ynda la phet noh ki phareng ka la hap noh hapoh ka Ri India katkum ka aiñ synshar sorkar Bilat. Kane ka long ka buit phiah bad synshar (Divide and Rule) jong ka sorkar Bilat kaba la budnam ha kylleng ka pyrthei.
Kumta ki paidbynriew Khasi salonsar ki la shah phiah ha ka sorkar Bilat ba ka Jaiñtia ka long la ka jong bad ki Hima Khasi ki long la ka jong. Hangne ka paw ba ka ktien ki longshwa manshwa ka im haba la maham lypa ba ym dei ban tam pud lane ban shah knieh pud da kaba thombor. Ka Hima Sutnga kaba la rasong bad khraw haduh katta katta haduh ba ynda la kylla sha ka Hima Jaiñtiapur, ba la pynduh pyndam syndon ïa ka longsyiem mansyiem da ka sorkar Bilat ha u snem 1835. Ka nongkylliang ka long ïa ki syiem longsyiem ka Hima Sutnga ba la kylla Hima Jaiñtiapur ba ki la thombor ïa ka Bengal da ka thma bad la synshar bun snem shwa ban ïa tyngkhuh bad ka sorkar Bilat. Hynrei ki khun ki hajar ka thaiñ Ri Pnar ne ka Rilum Jaiñtia ki dang iaineh ka nongrim ha ka synshar khadar ba ki elaka hapoh ka dorbar ki doloi ka dang ïaineh. Hynrei ka Rithor Jaiñtia te la duh noh bad leit phai biang sha East Pakistan mynshwa bad mynta ka Bangladesh. Hangne ruh ka paw ka buit phiah bad synshar ka sorker Bilat ïa ka Ri India ba la phiah ïa ka dewbah India sha ki artylli ki ri katkum ka niam, ki Muslim ki la kylla Pakistan bad kiwei kiwei ba bun ki paid ka niam Hindu ki la ïaineh kum ka India.
Ka Hima Sutnga mynnor kaba la kylla Rilum Jaiñtia ka la duh ïa ka longsyiem mansyiem, bad ki hima Khasi pat baroh ki la neh ka longsyiem mansyiem haduh mynta mynne. Na kata ka daw ba la par paiñ ka jingsngewthuh ban phiah ïa ka Rilum Jaiñtia na ka Rilum Khasi, wat lada naphang ki dei ka Ri Khasi. Hadien la mih shuh shuh sa ka United Khasi and Jaiñtia Hills ba la thaw ka sorkar Bilat bad ba la bud-dien ha ka sorkar India. Kane ka la buh jingeh ïa kata ka Ri Khasi ba laitluid namar ba shiteng na ka khyndew jong ki hima Khasi ka lah ban laitluid, hynrei shiteng pat ha Rilum Jaiñtia ka la dei lypa ka khyndew jong ka sorkar Bilat ba la bhah ban kam ka Ri India. Ha kito ki snem hadien ka 15 tarik Nailur 1947, ka la mih ka jingeh ban tehsong ïa ka Ri Khasi shityllup naduh ki hima Khasi baroh bad ka Rilum Jaiñtia. Jar la katta la don ki rangbah na Rilum Jaiñtia kiba la pyrshang ban thaw da ka Jaiñtia Dorbar na ka bynta ban synrop bad ka Synjuk ki Hima Khasi ne Federation of Khasi State. Ha kane ka rukom ka sorkar Ri Khasi ba la thawaiñ ha Riatsamthiah kum ka sad ka sunon bad la pynïeng ka lama laitluid, ka la nang tlor, khamtam haba ka sorkar pdeng ka Ri India ruh ka kynshoit ïa ka jyllabah Assam ban pynbor ïa ki Hima Khasi ban ïasnoh bad ka Ri India.
Katkum ka dorkhas aiñ hapdeng ka Sorkar Bilat bad Sorkar India, ka Rilum Jaiñtia ka la dei lypa ka bynta jong ka Ri India, katba ki Hima Khasi ki dang ïaineh kiba laitluid. Na kata ka daw ba ka sorkar India ynda la mih noh ka sorkar Bilat ki la thaw ka dorkhas aiñ ba la tip kum ka Instrument of Accession. Kane ka dorkhas aiñ ka dei ba ki Hima Khasi ki dei tang ban ïasnoh hapoh ki kyndon ba ki dei ban synshar laitluid hi da ki Dorbar Hima. Hynrei ïa kata ruh ki syiem hima Khasi ki la kyntait ban ïasnoh bat kyndon sha ka Ri India, khlem da kubur da ka Dorbar Hima jong kawei pa kawei ka Hima. Hynrei na ka liang ka sorkar pdeng ka Ri India ki la suhbuit bad ki ïarmangkalai ka sorkar jyllabah Assam ban pyndonkam da baroh ki buit ki bor ban pynbor ïa ki syiem Khasi ban soi ïa kata ka dorkhas aiñ. Kumta u Lat ka jyllabah Assam, u Sir Akbar Hydari uba la wan ban sakhi ïa ka Sorkar Ri Khasi ba laitluid ha Riatsamthiah, u la pynmih hukum ban khot ïa baroh ki syiem Khasi na ka bynta ban soi ïa ka dorkhas aiñ- Instrument of Accession.
