I.R. Dkhar
Dangshen la iohi na ki Kotkhubor ba ka Sorkar Meghalaya kan seng ïa ka Karkhana Thaiñ Jaiñ Ryndia ha Nongpoh, Ri Bhoi District. Kane ka kam thaiñ jaiñ ki nong Bhoi, katkum ka jingtip jong ngi, ka la don lypa naduh mynshuwa. Hooid ngi dei ban ai ka jingïaroh ïa ka Sorkar ban tip ba ka Sorkar ka don jingthmu ban seng ïa kane ka Karkhana Thain Jaiñ. La khmih lynti ba kane ka karkhana kan nang kiew shaphrang ha kaba pynmih ïa ki Jaiñ Ryndia kiba rem dor bha kiba ju kup tang da ki Khasi khamtam ki kynthei ha ki Jingïaseng ne haba don kino kino ki jinglehkmen lehsngewbha. La ju leit wad ïa kine ki jaiñ Ryndia na shabar kum sha Guwahati (Assam), haba ngi donkam khamtam haba ngi ju ai buskit ne award ïa ki riew-wanrah-burom ne wanrah-nam ïa ka ri kum ka jingai sngewbha. Kumta ka long ka jingsarong ba mynta ngi la ioh na la ka jong ka Jylla. Ka Sorkar ka la dei ban nang kyntiew ban ïarap bad ban peit ïa ki jingdonkam jong kane ka Karkhana Thain Jaiñ Ryndia khnang ba kan lah ban kiew ka jingpynmih ïa ki jaiñ pynbha bad pynjanai bad pynheh shuh shuh ïa kane ka karkhana thaiñ jaiñ ha ri Bhoi District namar ki don ki raw materials kum ki khñiang na ka bynta kane ka karkhana. Ngi sngew sarong ïa kane ka kam bad ngi khmih lynti ruh ba kane ka karkhana lah ban ai jinghikai ïa kiwei ruh bad ban aikam aijam ïa ki nongshongshnong bad khamtam ïa ki samla ki bym donkam donjam.Ngi khmih lynti ruh kiwei ki karkhana ruh, ka Sorkar kan seng. Kumba ngi tip, ki samla pule kiba la nang la stad ki nang bun nang bun katba nang mih u snem, hynrei ki kam ki jam khamtam ki kam sorkar ki duna bad kim lah ai kam shuh.
Haba ngi tip ïa katei ka karkhana thaiñ jaiñ Ryndia, ka pynpyrkhat ba ka la dei ka por ba ka Sorkar kan seng ïa kiwei pat ki karkhana. Ha ka jingshisha ka la dier palat ban ong ba ka Meghalaya kam pat don karkhana eiei kumba long ha kiwei pat ki Jylla. Ngin peit tang ha Assam, ka Jylla bamarjan bad ka jong ngi, ka la kiew shaphang ha bun ki karkhana ne industries. Kum ka nuksa, ka karkhana shna sabon, mombati, jingpruid, juti, umsoh, kotsada bad kiwei kiwei kim pat don ha kane ka Jylla jong ngi. Ki raw materials na ka bynta kine ki karkhana lah ban ioh na kane ka Jylla Meghalaya. Hynrei ym don technology-know-how ne ki briew kiba tip bad kiba pass ha kine ki liang ym don. Ym lah ban len ba ki la don katto katne ki karkhana ha Meghalaya. Ka la don kawei ka karkhana thaiñ jaiñ kaba u trai u dei na Pohkseh, Nongthymmai kaba don ha Mawkasiang kaba ïalade u la dep ban pule bad pyntbit. Ki briew jong ngi kiba la leit pule ha kane ka liang ym don. Kiba kham bun na kine ki dei ki karkhana shimet lait na ki dukan die kali. Ngin peit tang ïa ki dukan whole sale ïa ki tiar ki tar ne ïa ki jaiñ ki nep ki duna bha ki briew jong ngi. Ka long kaba sngewsih ba ki don ki dukan heh kiba la seng tang katto katne por, ki la khang noh na ka daw ba kim lah ban pynïaid. Ka long ruh kaba sngewsih ban tip ba la don bun ki dukan ha Madanrting bad Mawblei kiba leh ‘benami’ – kumba la thoh ha ki Kotkhubor (5/4) kyrteng ha ki jong ki bad pynïaid pat da ki dkhar. Kine ki briew ne ki trai dukan ki shu bam suk khlem pynïaid. Kane ka pyni ba ki khasi jong ki ki briew kiba jaituh, kiba shu kwah im suk bad bam suk. Haba kumne ïano ngin kynnoh ? Hangno ka jaitbynriew kan poi ? Ngi kwah ban beh dkhar ne non-tribal tang ka ktien shabar, katba ha ïing ha sem la jong pat ngi ïada. Ki bor District Council ka la dei ban ai jinghikai ne jingpynsngewthuh ne ka awareness programme ïa kum kine ki jait kam bad lada ki dang leh kumjuh ym tang ha Madanrting bad Mawblei hynrei ha kiwei kiwei ruh ki jaka kum ha ïewduh, dei ban khang noh shisyndon. Kum kine ki jait benami ki ju jia ha bun ki jaka, hynrei ym don ba leh eiei. Nga sngew ban ong ba ki bor Shnong bad ki Seng Bhalang ki dei ban peit ha kine ki jait benami bad la dei ban ai jinghikai bad jingpynsngewthuh ïa kito ki briew. Lada wat la ai ka jinghikai bad jingpynsngewthuh, kim kohnguh la dei ban pynduh pyndam noh bad ai ha kiwei pat. Kumba ka sawa ka sur ba dei ban ailad ïa ki briew la jong kin trei hi ïa ki kam business, te la khmih lynti ba wat la dier ka por mynta ka dang biang hi ban shimti noh da ki briew la jong khnang ba ka jaitbynriew kan kiew kiew shaphang ban im.
