La sliah ka iktiar longbriew manbriew u Khasi

Ki pynksan jubor ban ong ba ki long khambha ban ïa ki jong kiwei pat ki jaitbynriew ba la roi ha ka pyrthei.

Da u H. K. S Marbaniang

Ki rangbah kiba iohi jngai, kiba shemphang ïa kiei kiei, ki iohi ïa ka jingtroiñ, jingjot, jingpra bad jinghiar arsut jong ka jaitbynriew khasi baroh kawei. Ki dak ki shin ki paw tyngkreiñ ha khmat ki khmat jong ngi. Hynrei kaba sngewsih ka long ba kiba bun kim iohi ïa kata. Lada ki iohi ruh ki khmat ki matlah long kumba khlem iohi. Ym kwah ban leh eiei, hynrei shu snoh rdin ha kita kiei kiei kiba rim (Primitive system), kiba la long ka daw jong kane ka jingtroiñ, jingjot, jingpra. Ki pynksan jubor ban ong ba ki long khambha ban ïa ki jong kiwei pat ki jaitbynriew ba la roi ha ka pyrthei. Ka long ruh ka jinglehraiñ ban pule kum ïa kine ki jait jingthoh bad ruh ban iohsngew ïa kum kine ki jingkren biej bad jingpynksan jubor.

 Ki rangbah kiba shemphang bad iohi janai, ki iohi shai kdar ba kane ka jaitbynriew jong ngi ka don ha ka jingma jong ka jingduh jait bad jingshah tyllep ha kiwei pat ki jaitbynriew kiba khlaiñ bor kiba la roi la ïaid shaphrang. Kine ki don ruh ka riti dustur ba bha ba skhem bad ba janai, ha kaba u rangbah u long halor kiei kiei baroh. Ki briew kiba ieit ïa la ka jong ka jaidbynriew ki iohi ruh ba ka don jingbakla shongpher ha ka shongkha shongman jong kiba bun. Ka dur khmat jong katto katne ki khasi ka la nang kylla stet hapoh kine ki khyndiat snem. Lada ka long kumne, ym slem shuh ba kane ka jaitbynriew hi baroh kawei kan paw lane kylla sha kawei pat ka dur kaba ngim lah ban sngewthuh bad mutdur. Ka shongkha shongman ka long kaba kyntang ha ki jaitbynriew ka pyrthei baroh kawei. Namar kane ka long ka aiñ Blei la kyntang kaba u Blei u la buh beit, buh ryntih ïa kawei-pa-kawei ka jaitbynriew. Wat u jingthung jingtep u long kumta. U tip bym dei ban ïa khleh. U tiew kulab um lah ban kylla tiewlili. U mrad ruh kumjuh, u masi um lah ban kylla sniang, kylla blang. Katno tam u briew u dei ban sngewthuh ïa kane. Lada kano kano ka jaitbynriew kaba u Blei u la buh la thaw ha sla kane ka pyrthei ka jah noh. Kata hi ka long ka jingpynjah burom ïa u Blei, Kaei ka jingbishar u Blei halor jong kane ka jingpynjah burom, ngim lah ban mutdur.

 Ka shongkha khleh ki kynthei khasi ka la long palat, ban ïa nujor bad kiwei pat ki jaitbynriew, te ngi la palat liam. Kawei ruh, kiwei pat ki jaitbynriew, wat lada ki ïa shongkha khleh, ki sah hi kata ka jaitbynriew namar ka jait ka long ka jong u rangbah bad ka jingshisha ka long ba 75 % u sohpet u ksai bad ka snam bad u symbai ka long jong u rangbah. U thawlang sahep ba shongkha bad ka ïawbei bymdei ka jait jong u, u khun u long hi sahep. U Negro ba shongkha bad ka bym dei Negro, u khun ba mih u long hi Negro. Ka shongkha khleh wat lada ka don ha kiwei pat ki jaitbynriew kam long pathaw kum hangne ha Ri jong ngi, ka long tengkhat bad kham ñiar, katba hangne la wan pynbyrsieh, kaba shongkha sahep ruh wan long khasi, Negro ruh khasi, Dkhar Nepali, Bihari, etc….. ruh wan long khasi. Dei na kane ka daw ba ngi la sdang ioh ia ka nam bad kyrteng, “Jaitbynriew khleh rong (Multi – coloured people),” ym shuh khasi. Dei ruh na kane ka daw ba da ki hajar ngut ki kynthei khasi ki shah ïeh tnga ha u bar jylla namar udm lah ban pdiang ïa kane ka jingkwah jait ki kynthei khasi.

Nangta lada ïa kren pat ha ka jingroi ha ka trei ka ktah, ka kamai kajih ha pdeng jong ngi ki khasi ngi sah hajuh.Lada ngi roi, ka long tang da ka hok lane ka kamai bym hok. Haba ngi la roi ruh kawei pat ka pateng kan bam duh noh. Na kane ka daw ngi duk sah bad ïa-ksaid hajuh shi hajuh. Katba uwei pat u jaitbynriew u la nang ktait bad kjit lut ïa kaei ba ngi la lum la long. Baroh ki briew ha ka pyrthei, ki mad ïa ka jingduk. Ki shong-ïew harud surok bad hapdeng ki lynti ïew, kum ma ngi hi. Hynrei kan poi ka por ba kin lait nangne bad kin kiew pat ha ki dukan ba kham heh bad shongkun – shong-khia kin sa roi bad riewspah riewbha, bad kin nym hiar shuh, haba ki la kiew, lait tang uwei ar ba un hiar. Hynrei ki jong ngi te em ki plie ki dukan ba iphuh iphiang hynrei kut ha u bilor kwai bad katto katne pac-ket ki sikret.Kiba kiew na i jingtrei barit pat ki lah ban seng dukan heh hadien, bad kut noh pat tang shi pateng briew. Kawei pat ka pateng ka la khang khyrdep lane ai wai pateng noh ha kiwei pat. Kumta ha kane ka rukom, la shu long kumba ïalehkai ludo. ïa kiew ïa hiar khlem kut shuh. Teng – teng kiew jingkieng lyngkot, teng teng pat kiew jingkieng jrong, teng teng pat shah nguid bseiñ noh, shipor ha uba rit, shipor ha uba jrong bha. Ka spah kaba ngi ioh ruh ka long kumba wan ka umsaw bad ynda ka leit ruh, ka tuid kum ka umsaw. Ngim salia da kano kano ka lad ban ioh spah namar ngi hap ban ïa beh ïa ka tang ha ka shikhmat shikhmat briew. Ngi hap ban ioh ïing ioh sem ioh kali, ioh lut ïa kiei kiei baroh tang ha ka shikhmat bad ngi sngew sarong ïa kata.

Kiwei kiwei pat ki jaitbynriew ki kiew suki jai da kaba trei hok trei shitom na kawei ka pateng sha kawei pat bad ki nongbteng ba tip ïa ka ioh ka duh. Ki tip ruh ba ka spah kaba ki don, ka long ba la lum da kaba trei shitom bad mih umsyep. Ki pynlut da ka jingkheiñ bad kim ju sarong.Ki nongbteng ki long kiba la ioh jinghikai naduh dang rit bad nangkiew ha ka jingtip ïa ka kam jong u, u heh mynsiem ruh namar ba u tip ba u hi un sa long u kynrad ban shimti, ynda u kpa u la tymmen. Kin eh ruh ha kajuh ka jaitkam ba ki trei da ki phew pateng. U nongkhaïi jaiñ, u long hi u nongkhaïi jaiñ da ki pateng, ba la bteng bad pynjanai da ki khun rangbah katba nangïaid ka por. Ym kum ma ngi, shipor khaïi jain, shipor khaïi khaw, shipor pat pynïaid kali. Lane ïakhleh lut ïa kine ki kam baroh ha ka juh ka por bad ka pateng. Ngi long “Ki Jack of all trades, but master of none.” Namar kata ngim roi haei haei ruh bad kut ha ka jingsngewsih bad noh mynsiem bad poi sa sha ka iap khlem dei por. Uwei pat jaitbynriew u shong suk ynda la tymmen bad ka ioh jingnguh jingburom bad jingpynshong suk na ki khun ki ksiew. Ma ngi te em, ki khun ki ksiew, bun sa kiba kit khunrei, ym don jingsuk naduh ba mih sha kane ka pyrthei haduh ban da leit noh nangne na pyrthei.

Namarkata, ka jingkyntu ka long ba ngi dei kum ki riew rangbah ban pynbeit ïa kaba bakla da kaba ïasnoh kti lang bad ka Seng “Synkhong Rympei Thymmai.” Kane ka jingpynbeit thymmai ïa ka riti dustur ka long nyngkong ban rah ïa ka burom ka ijot jong ki kynthei bapli, ym ban pyrkhat ba kan long ka jingban beiñ ïa ki kynthei. Namar kumba paw hi mynta ki kynthei jong ngi ki la long kiba lanot khop. Katno ngut kiba hap ban leit trei kynta ha ïing ki briew ban pynbiang ïa ki khun ki kti, ban shong ïew ha madan madiah. Kaba la i sang-sot khait, katno ngut kiba la die ïa la ka longrynïeng katno ngut ruh kiba la shah die mraw bad long mraw ha ki kam jakhlia sha ki ri ki shnong ki bym tip shuh ha ka pyrthei. Ki la long ki mraw la dep thied ïa ki bad pynlong jingkamai pisa lyngba jong ki. Kane hi ka la long ka sang bah sang san ha ka jaitbynriew. Ki don kiba pyntieng kohtympan ba lada ai jait noh sha u rangbah ngin hap ha ka shong sang. Sngew kumba ynda ngi la ai jait noh sha u rangbah ngi la kylla mrad ba ngim nang shuh ban kheiñkur kheiñjait, kheiñkha kheiñman. Kiba kren imat kim tip ka mut aiu ka sang ? Nuksa U khasi hyndai u kheiñ ba ka shong – kha para kha ka long ka sang bah sang san kham palat ban ïa ka shong shikur (ba ngeit u khasi mynta), Shipara kha ka mut ha u khasi hyndai na ka liang u kpa kata ka mut shipara ki kpa ym shipara kha kur ba kheiñ u khasi mynta.

Nangta, ki ong ba ynda la ai jaid sha u rangbah, shano shuh ngin leit kai meikha. Ka long ka Jingkren biej shaba palat. Haba ngi la shong la sah bad i meikha, kumno pat ngin dang kwah ban leit kai meikha. Ngi la ioh bad ngi ia i meikha man la ka khyllipmat. Ka jingshisha ka long ba ngi hap ban klet noh ïa kaei kaei kaba rim bad pdiang noh ïa kaba thymmai.Ngim lah ban pynïakhleh jaktung ïa kaba rim bad kaba thymmai.