
Raphael Warjri
Katto katne ki syiem Khasi kiba la poi ha paki dulan jong u Lat ki la ngat ha ka shangkhawiah ka sorkar Assam, namar ba la kerkut ïa ka kut ka paki dulan u Lat da ki pyrton shipai ba la syrtap na baroh sawdong ka atad. Ki don ki syiem kiba la shah pynbor da kaba shah dumok bad ki la soi, hynrei kiwei pat ki khlem treh tdot ban soi ïa ka dorkhas aiñ. Ïa ka Dorbar Hima Nongstoiñ la mihkhmat da u syiem khynnah, u Wickliffe Syiem u ba la ïasaid tyngeh bad u Lat ryngkat kito ki syiem kiba la kyntait ban soi. U Wickliffe Syiem u la bitar tyngeh ïa u Lat, Sir Akbar Hydari ba u la ïuhroit ïa ki syiem Khasi, haduh ba u la thaw buit ban phet jyndat, hynrei la syrtap da ki shipai baroh sawdong. Kumta ym banse bna shu thaw buit noh bad u la bthah ba u kwah ban lait sha paiñkhana, kumta la shah da kaba phah synran artat da ki shipai. Namar ba u Wickliffe Syiem u la kut jingmut bad kheiñduh ban ym treh soi ïa kata ka dorkhas aiñ, kumta u la shem buit kumne re ban prong na kyrpong. Hadien ba u la dep prong u la phet rieh ha sem kulai bad ula law ïa u lakam jong uwei u kulai lieh ban par sor sor shabar na ka atad jong ka paki dulan u Lat. Ki shipai napoh kut ki khlem tip eiei, hynrei ki briew ba ïaid ba ïeng ha lynti ki la nag iohi kumno ba u Wickliffe Syiem u la jop thiaw ban ym pyndem ha ka Sorkar India. Mar ia poi ha surok u la kiew joit halor kulai bad u la kodom stet sha ka lynti ban leit phai sha Nongstoiñ.
U kpa jong une u nongthoh u dei uwei na ki sakhi ba la iohi ïa u kulai lieh ba shong u Wickliffe Syiem ba u kodom najan dukan ha Barik bad tang shiphang la ioh jingtip na ki nongleit ïew leit hat ba u la poi ha Mawngap. Ha kajuh ka sngi hi u la poi tiap sha Nongstoiñ bad la ai kaiphot sha u syiem rangbah, u Sib Sing Syiem. Mar mar ha kata hi ka janmiet ka sorkar jyllabah Assam ka la pynkhreh ki pyrton shipai ban thwet kylleng sawdong ka nongbah Shillong, hynrei la pulom baroh ki jingpyrshang, namar u syiem khynnah Wickliffe Syiem ula da dep poi sha la ka nongbah jong ka hima lajong, ka Hima Nongstoiñ. Na ka liang jong u Wickliffe Syiem u la dep thoh sha ka Synjuk Ki Ri Ka Pyrthei ne UNO bad la pynkhreh ban ujor ïa ka sorkar India na ka bynta ba shah ïuhroit ïa ka hok longbriew manbriew jong ki Khasi. Hynrei ym lah shuh ban pyniaid shaphrang namar ba u la shah kthong ha ka sorkar India bad khatduh khatwai u la dei ban phet rieh noh shabar Ri India ha East Pakistan ka Bangladesh ba mynta.Kane ka jingkyntait jong ki Hima Khasi ban soi ïa ka dorkhas aiñ- Instrument of Accession ka la poi shaduh u pud ba u Sardar Vallabhai Patel, Symbud Myntri Rangbah ka Ri India u la wan iuhkjat ha nongbah Shillong ban kyntu ïa ki syiem Khasi na ka bynta ban shongsuk shongshngaiñ ki paidbah. Ka jingshisha ka long ka sorkar Bilat mynshwa ne ka sorkar India mynta kim peiphang ïa ka riti synshar paidbah jong ka Ri Khasi, ba ki syiem kim dei ki kynrad bad ba ka iktiar ka shong ha ka Dorbar Hima.
Haba ym treh ban soi ïa ka Dorkhas Aiñ- Instrument of Accession, ym dei ba kuman, hynrei ba ki syiem Khasi ki bat ïa ka ktien jong ka riti synshar tynrai ban ioh ka jingmynjur na ka Dorbar Hima. Khlem da sngewthuh ïa kata la byrngem byrsit ïa ki syiem Khasi ban soi jubor ïa ka dorkhas aiñ bad hadien ym banse ban soi wat lada ym mon makna. Kata ka jingangnud ban thaw la ka Ri laitluid lajong ka la pulom bad la shah patrong jubor ban ïasnoh bad ka Ri India. Kaba dei ban sngewthuh ka long ba ki hima Khasi haduh mynta kim pat synrop bad ka Ri India, hynrei shu ïasnoh katkum ki kyndon ka dorkhas aiñ- Instrument of Accession. Nalor ka dorkhas aiñ- Instrument of Accession, ka don sa kata ka Dulir Monjur Ïaineh ne ka Standstill Agreement. Kane ka dulir ka long ba ym pat dei ïa ka sorkar India kan pynkylla ei ei ha ka khyndew Ri Khasi, katba ym pat pyndep pura ïa kita ki kyndon jong ka dorkhas aiñ ïasnoh. Ka jingeh ka ba khraw ïa ki Hima Khasi ka long ba naduh ka sorkar Bilat, ka nongbah Shillong ka la dei ka nongbah jong ka jyllabah Assam. Ynda la shimti ka sorkar Ri India, baroh ki jyntei sorkar jong ka sorkar Bilat la aiti sha ka sorkar India. Ka jingshisha ka long ba byllai ki jyntei sorkar Bilat ki don ha nongbah Shillong ba ym lah ban aireng bad ka sorkar India. Naduh ki shlemtrei sorkar jylla haduh ki kut pyrton shipai jong ka sorkar pdeng ki la syrtap kylleng sawdong ka nongbah Shillong. Ki Hima Khasi, khamtam ka Hima Mylliem kim don lynti da kano kano ka lad ban iakhun bad ka sorkar India na ka bynta ban shimti noh la ka khyndew Hima ka ba la shna ki jyntei sorkar naduh ka Sorkar Bilat.
Ki paki dulan baheh daiñ-ly-daiñ bad ki kut ktem shipai ki ba ïar ngit-ly-ngit ki ker sawdong ïa ka nongbah Shillong, la kam trai da ka sorkar India bad la jwat ban pynphai pat sha ka Hima Mylliem. Kumta suki-pa-suki ka Ri Khasi kam banse ban tyllep noh ha ka iktiar ka sorkar pdeng ka Ri India. Ka sorkar laitluid jong ka Ri Khasi ba la seng ha Riatsamthiah ka la shu swai khlem lah khie khlieh shuh.