D H Kharkongor
Nga thikna ba ym duh ki ban nym sngewtynnad haba nga ong ba kane keiñ, kaba ngi sakhi kumne mynta, ka long kumba la thoh. Ka jingbym sngewtynnad kaba namar ka jingbym sngewtynnad hangno ba la thoh shai ïa ka. Kiba sngewthuh ki sngewthuh ki bym sngewthuh kin nym sngewthuh ïano nga thew. Ha ka taïew kaba dang shu dep nga ong ba ngi don hapdeng jong ngi ïa kiba ïasyriem ïa ka jinglong ka jong u ‘Ismail’ ne u Ishmel’.
To ïar ka jingmut ka jingpyrkhat kan ban shim beit thik ba u ‘Ismail’ ne ‘Ishmel’ u dei uta uba khim than eh naduh ka jingmut ka jingpyrkhat tad haduh ka mynsiem. Shim namar kata ba u ‘Ismail’ u dei uba la shah pynsngewthuh bakla, kat haduh ba un da shah pyndonkam bakla hi ruh, naduh mynba u dang lung ka kyrta. Uba la shah saiñdur ban pyrkhat ba baroh ki bym don ïa ka juh ka saiñpyrkhat (Philosophical Outlook) kaba kum ka jong u ki dei beit ki nongshun. Ngin shim ruh ba u ‘Ishmel’ u dei uba la shah bsut ïa ka mynsiem kaba isih bad shun ïa kiwei pat ki jaitbynriew. Lah namar kata ban ong ba ki ‘Ishmel’ ki don ha baroh ki jaitniam ne ‘Religion’ bad ha baroh ki jaitbynriew. Ngi ruh, kum ka jaitbynriew, ngi don ïa ki ‘Ishmel’.
Te to ngin ïa poi beit noh sha ka phang bad kata ka dei kane kane kaei kaei kabajia kumne hapdeng ka India bad ka Pakistan. ñiuma, ki dei ki Ri kiba imsngi ha ka thma ktien. Lah ban ong ba ka Kashmir ka dei ka daw ka dong jong ka thma ktien ka jong ki. Kat kum ka bor sngewthuh ka jong nga kine ki arliang mamla, la ki im-sngi ha ka thma ktien pynban kin ïaleh katlah katïai ban kiar na ka thma kaba shisha. Nga ngeit baroh arliang mamla, ka India bad ka Pakistan, ki sngewthuh shai ba kam bha ïa kiba kin ïaleh syndon puk da ka thma kaba ha kaba paw ha kaba shai shisyndon dar. Kane mynta kam pat dei kata ka thma kaba shisha.
Ka Kashmir kan dang ïaid ei kawei na ki daw ki dong jong ka jingkhie jong ka thma hapdeng ka India bad ka Pakistan. Kum ban shu ong noh ka Kashmir ka long thik kum ka shyiengdoh katba ka India bad ka Pakistan ki long thik kum ki ksew kiba ïaknieh shyiengdoh. Kumta ka India ruh kan ïai kam kynti ïa baroh kawei ka Kashmir kumjuh kumba ka Pakistan kan ïai kam kynti ïa baroh kawei ka Kashmir. Kane kaei kaei ka mih hadien jong kato ka jingpynïakhlad kaba kumto ïa ka India, mynha u 1947. Ka Pakistan naduh kata ka por kam treh ban pdiang ba ka Kashmir kan hap hapoh India, kaba katno tam wei ba uba bun napdeng u trai shnong jong ka Kashmir u dei u riewngeit Islam ne u Muslim.
Kumba long mynta Ka Pakistan ka dang dakhol ïa ki katto katne ki bynta jong ka Kashmir, ïa kiba la tip kum ka Pakistan Occupied Kashmir (POK). Kaba sah nangta ka hap hapoh ka India ïa kaba la ithuh ruh ïa ka kum ka Indian Occupied Kashmir (IOK). La pynïakhlad ïa kitei ki ar ki bynta, jong ka Kashmir, da uta u ‘Line of Control’ (LOC). Ka jingshisha ka long ba kiba kham bun napdeng ki nong Kashmir ki angnud ban long laitluid, kata, ban shynshar hi dalade ïalade ne ban nym hap la hapoh ka jingsynshar jong ka India ne ka Pakistan. Hynrei ym duh kiba angnud ban hap hapoh ka jingsynshar jong ka Pakistan, kaba katno tam wei ba ki dei ki riewngiet Islam ne ki Muslim. Ym lah, haba ïa kren ïa ka Kashmir, khlem da poi ïa kren ïa ka Jammu. Ha Jammu uba bun balang u dei u riewngiet Hindu ba kumta u te u angnud ban ïaineh bad ka India.
Lah ruh ban ong, khlem da ïa piar than eh kham sha jngai bad khlem da ïa ngam ruh de shaba kham jylliew, ba ka ‘Niam’ ruh ka dei kawei ka daw bah jong kane ka jingïakynnad hapdeng ka India bad ka Pakistan, kata, halor ka Kashmir. ñiuma, ha Kashmir uba bun balang u dei u Muslim hynrei ki ‘Kashmiri Pandit’ ruh de ki dei ki traishnong jong ka Kashmir, kata, ki trai shnong jong ka them jong ka Kashmir ne ka ‘Kashmir Valley’. Ki Kahmiri Pandit ki dei ki Hindu bad ki dei pat ruh kita ki ‘Saraswat Brahmin’ ne ki bakhraw batri jong ka niam Hindu, kiba na ka kynhun Sarawat.
Kiba bun ki Kashmiri Pandit ki lah mih noh na Kahmir Valley ne na Kashmir na ka daw jong ka jingbym sngewshngaiñ ban shong ban sah hapdeng uba bun balang uba dei u Muslim. Lah ba ong ba ki bapli ki Kashmiri Pandit, kiba dei ki ritpaid, ki shah peit ibeiñ bad shah ban beiñ ha ki Kashmiri Muslim kumjuh kumba kiwei kiwei ki Muslim, kiba ha kiwei kiwei pat ki bynta jong ka India, ki shah peit ibeiñ bad shah ban beiñ ha ki riewngiet Hindu kiba dei ki hehpaid.
Te kumta, kumjuh kumba ka India (Hindu), ha la ïing, ka ban beiñ ïa ki Muslim bad ïa ki Christian, kiba dei ki rit paid, ba ka Pakistan pat ruh, ha la ïing, ka ban beiñ ïa ki Hindu bad ruh ïa ki Christian, kiba dei ki rit paid. Ka long hi kumta kumjuhhangne ha Meghalaya. Ngi ruh kiba dei ki hehpaid, ha la ka jong ka jylla Meghalaya, ngi ïa imsngi ban ïashim kabu bad ban ïa banbeiñ ïa kiwei pat ki jaitbynriew kiba don hangne bad kiba dei ruh ki ritpaid. Te ngi ruh, kum ka jaitbynriew, ngin sa poi ban shah ban beiñ ha kiwei kiwei ki jaitbynriew, ynda haba ngin hap ban mih shabar na la ka jong ka jylla. Kita kiwei ki jaitbynriew ruh kin sa pynksan ïalade da kaba ong ‘Ha Ri Lajong Katba Mon’. Kumta la nang pyndep, kumba la thoh, ba kawei ka Jaitbynriew kan ïeng ïaleh ïa kawei pat; kawei ka Niam ïa kawei pat; kawei ka Hima ïa kawei pat. Nangne sha khmat ngin sa nang ïohsngew, khah-khah, ïa ki khubor jong ki Thma.
