Raphael Warjri
Ki daw ba kongsan tam eh ba khlem lah ban tehsong bad ba la sakma ka Ri Khasi ki long ba ïa ka Rilum Jaiñtia la dep dakhol lypa da ka sorkar Bilat ban aiti sha ka sorkar India, bad ïa ki jyntei paki dulan bad ki ktem kut shipai jong ka sorkar kmie ha markhap ka nongbah Shillong ki la dei lypa ki nongkynti jong ka sorkar Bilat ba la aiti kylla sha ka sorkar India. Lehse ym myntoi shuh ban dang ïatih ïa kane namar ba ka Ri Khasi ka la ioh myntoi na ka sorkar India na kawei ka por sha kawei pat haduh mynta mynne, hynrei ka long kaba donkam ba ka pateng bynriew jong ka Ri Khasi ba ki dei ban tip ïa ka jingshisha jong ki khanapateng. Katta ka la wai noh ka jingïadei bad kiei kiei ki jyrwit jyrwat bad ki sohkyrdot ki ba long dieng pyngkiang ïa ki Hima Khasi.
Ym shym la kut tang katta, ka Ri Khasi ka la shem ki jingshah banbeiñ napoh la jylli bad na shabar jylli. Ka Synjuk ki Hima Khasi- Federation of Khasi States (FKS) ka la shem ba ka jingangnud jong ki khun ki hajar ka la shah kie berong ha ka jingmih kawei pat ka kynhun kaba la shah kynnoh ba la ïa sylla bad ka sorkar jyllabah Assam. Kata ka kynhun ka dei kaba la ïalam da u Rev James Joy Mohon Nichols Roy ba la jer kyrteng da ka Khasi Jaiñtia Federated States National Conference (KJFSNC). Ka jingthmu jong kane ka kynhun ka long ban shna ïa ka raijbah (district) hapoh ka jyllabah Assam da ka ba ioh bor katkum ki kyndon ba la pynkhreh hi u nongïalam ba hakhlieh duh. U Rev J J M Nichols Roy u dei u khraw pyrkhat uba proh jabieng uba la thawaiñ ïa ka Khyrnit Bahynriew jong ka Riti Synshar ka Ri India ne ka Sixth Schedule to the Constitution of India. Yndaha ba ym lah kyrda shuh ïa ka iktiar jong ka sorkar pdeng ka Ri India, ka Synjuk ki Hima Khasi ka pynkhreh ban ioh la ka jylla lajong ba pura, hynrei ka KJFSNC ka tngen ban long tang kawei ka raijbah ha ka jyllabah Assam. Hangta la mih ka jingïakhing namar ba ka Synjuk ki Hima Khasi- (FKS) ka ioh mynsiem na ki paidbah kiba la kyrshan borbah, hynrei ka KJFSNC ka ioh ka jingkyrshan borbah na ka sorkar jyllabah Assam bad ka sorkar pdeng ka Ri India. Kum ka jaitbynriew Khasi la shah banbeiñ biang sa shisien, nyng-kong ha ki phareng na ka sorkar Bilat da palat shispah snem, bad marbud sa ha ka sorkar India bad sorkar Assam ki ba khlem burom ia ka sur u paidbah. Hadien kata ka la jia ïa pakhuh bad ka jylla Assam kaba thmu ban klun im im peit peit ïa ka Ri Khasi, kumjuh ruh ha kita ki snem ba ki rangbah Khasi ki la ïakhun tyngeh ban long trai ïa la ka khyndew lajong ha Ri Khasi, haduh ba la khihwin ban ioh la ka jylla ba pura bad laitluid.
Ym lah ban len ba u Rev J J M Nichols Roy u la ioh kabu ban long myntri sorkar jyllabah Assam, khlem da salia than ïa ka sur ki paidbah kaba sawa na ka jingpyrta jong ka FKS. Lehse, u Rev J J M Nichols Roy u la sngewthuh ba ym lah ban ïakhun pyrshah ïa ka sorkar pdeng ka Ri India bad ym banse ban thaw da kawei pat ka atiar aiñ, ka Khyrnit Bahynriew jong ka Riti Synshar ka Ri India na ka bynta ban ioh jingïada ïa ki paidbynriew Khasi. Ka don ruh ka jingkynnoh ba u Rev J J M Nichols Roy u don ka jingïadei ka ba jan bad ka sorkar jyllabah Assam bad ka sorkar pdeng ka Ri India, khamtam lei lei bad u Myntri Rangbahduh Jawaharlal Nehru. Kumta la suba ba ka lah ban long ba ka don ka jingpynbeit bad ka sorkar pdeng ban aikylliang noh da ka atiar aiñ, Khyrnit Bahynriew tang ban tem ïa ka ding ka ba klang na ki paidbah lyngba ka jingïakhih jong ka FKS. Ka daw ki paidbah ka ïeng rasong ha ka FKS katba ka jingjop ka urlong da ka buit sianti jong ka KJFSNC, bad na kata ka daw la kdew ba ka jingshah ban beiñ ki paidbynriew Khasi ka kyrsoi napoh la jylli bad nabar jylli jong ka Ri Khasi.
Ka lat lat kaba rhem napoh kam pat palei ba ki rangbah Khasi ki dang ïai khihwin ban dawa la ka hok, hynrei ka sorkar jyllabah Assam ka la nang ïuhroit shuh shuh da kaba pyntian jubor ïa ka ktien Assamese ha ki paidbynriew Khasi. Hangta la plush syndon bad la klang biang ka ding jong ka mynsiem ieitri ba ki rangbah Khasi ki la dawa noh la ka jylla ba pura bad laitluid. Hadien da ki phew snem ka jingïakhun bad aireng pyrshah ïa ka sorkar jyllabah Assam bad sorkar pdeng Ri India la ioh ïa ka jylla lajong ha u snem 1972. Shwa kata la don ka jingthmu ban ai tang da ka jylla barit hapoh ka jyllabah Assam, hynrei uwei na ki radbah ka Ri Khasi, u Bah Hoping Stone Lyngdoh ula khihwin bad shlan wat ban dumok ïa ka Indiara Gandhi, Myntri Rangbah, tat haduh ba ka sorkar pdeng ka Ri India kam banse ban ai da ka jylla ba pura bad laitluid na ka jyllabah Assam. Hangta la mih bluit ka jylla Meikhalaïar ne Meghalaya ba la synrop lang ïa ka Rilum Khasi Jaiñtia bad ka Rilum Garo. Ka jingmih ban synrop lang bad ki Garo ka dei namar ba u Capt Williamson A Sangma u dei uwei na ki radbah ba la prat lynti ban iakhih ban ioh jylla rilum naduh ka por ba kiwei kiwei ki paidbynriew ka thaiñ shatei lammihngi ruh ki la synrop lang ban dawa na ka bynta ban khlad na ka jyllabah Assam.
