Ka long kaba eh

Lada phi ïa node (have the guts) ïa khun (compete) kum ki general candidates. Tangba hap khreh minot bha ho.

Panbor B. Lyngdoh

Shibun ban pynsngewthuh ïa ka Jaidbynriew ba mynthi, khyllew – sarong kyreit tang ïa la ki jong, khlem da twad shwa ïa la ka lyngkdong bad ba ju ïaid da khongpong. Ba ngi dei ban da tip shai kdar (crystal clear) ba kum ki Schedule Tribes, haba ngi leit appear ïa kino kino ki Competitive Exams jong ka Central Govt., ngi dei ban da khreh minot shitom shwa nangta sa leit appear, ban shu leit tur matlah (rush blindly) ha ka kyrteng SCHEDULE TRIBE khlem jingpynkhreh shitom kam don jingmyntoi khamtam eh haba hap ban ïa khun (compete) bad ki GENERAL CANDIDATES kine te, ki dei kiba la khreh shitom bha bad ki poi sha kaba ki thmu. Te, ban shu ud shi ud kita ki ST ba dei ban ioh kam katkum ka bhah, kam lah shuh ban long, namar ba la bun shaba palat ki GC, lada ai lad shaba palat tang ïa ki ST, kaba mut ban mih ka jingkulmar kaba shyrkhei bha, hapdeng ki ST bad ki GC. U Paduhkhrawjait Arunachales, Mizoram bad Nagaland lada weng noh ïa ka Sixth Schedule, ki lah ban ïaid sha khmat namar ka “Costomuary Law” jong ki ka khlaiñ bha, ma ngi ngin kyrthat namar ka synjor bad pei. ïa uba na ïing ngi kynjat shabar bad ngi tang shapoh ïing ïa uba na bar.

Nga la thoh katto katne bnai ba la leit ba la lait kam hapoh ki Central Department bapher bapher 90,000, katba ki nong apply kam pat de ki poi sha ka 8,00,000 lac tam. Haba kumne yn ai kam tang iano mo ? Te, ban shu khñium shi khñium kum ki ST, kam don jingmut ei – ei. Balei phim ïa peit bha tang hangne hapoh Sor Shillong jaboh – jabaiñ man la ki Central Department la nangbun nangbun ki Paduhkhrawjait (general candidates), ym don reservation shuh ïa ki local, nga tharai. Wat lada don ruh, sah tang ha ka kyrteng (name sake).  Nga la iohi hapoh POWER GRID, Shillong 793006, ki Sahep babu tang ki General Candidates suda, ha ki kam barit – baria kum ki Cleaner, Plumper, Electrician, Peon, Security Guard bad Driver don Khasi St. Duk – tasam bad sah hapoh Iingtrep.

 Namarkata, sngewbha klet noh ïa kata ka ST reservation, kane kajuh ha kawei ka sngi kan shu jah klep noh, namar ka la pynkthah Khlieh ïa ka Central Govt. kaba la pynlut phut (extra ordinary expenditure) na ka bynta ki ST. Lada phi ïa node (have the guts) ïa khun (compete) kum ki general candidates. Tangba hap khreh minot bha ho. Ym dei malu – mala ho. Shim nuksa – ha ki Competitive Exam IAS, IFS, IPS bad Allied services kum IAAS (Indian Account & Audit Services), IRS(Indian Railway Services), Indian Postal Services. CRS (Central Revenue Services) dang don shuh tangba ngam kynmaw bha. Ha kine ki services, lah ban don kata ka reservation for ST, tangba kam trei kam, namar ha khmat don ki GC. Te, kumta hapoh Meghaloi ki IAS, IFS bad IPS passed duna bha ki Khasi, kiba bun hi te, ki nominated. Ka don ka jingïapher kaba khraw bha hapdeng passed bad nominated.

 Te, kan bbha shibun eh nangne shakhmat ba mangi ki Khynriam – Pnar – Bhoi – War bad Lyngngam kiba shait ju mlien ban sngewkhyllew ST – shi – ST kat shaba ïaid, kat shaba phai, kat shaba don kaba la wanrah pynban ia ka jingjem daw – rngiew, ban klet noh syndon ïa kane ka jingsngew, ioh nat sbak ha ka ruh (trap) jong ki Genera Candidates. Te, ha kaba ïa dei bad ka Exams jong ka NEIGRHIMS bad kiwei kiwei ki Central Department haba kum ki ST, ngim ïa lah ban ia khun (compete) ïa ki exams bad ki GC. Te, yn ia kren shuh iaei pat, shu sah biej.

Ngim lah ban khmih lynti ba ka Sorkar Pdeng (Central Govt,) kan pyntian Ja, nalor ba ka la pynbiang Khaw, Shini, Slasha, Piat, Rynsun, Phan, Umphniang bam, Dai, Petrol, Diesel, Umphniang Sharak, Dawai – dashin, Jaiñ phong ki Nep bad Muja Juti. Lah ban ong ba ngi shu bam ei ïa ka kamai jong kiwei. Namar ngim ju siew ïa ka Income Tax. Namarkata,  ki lad kiba bha eh, dei ban gin phai sha ka Rep ka Riang thung ïa ki soh bapher bapher, nangta ri Syiar, ri Sniang, Ri Masi, Ri Blang, Ri Haan. Hapoh Sor Shillong khapngiah ki Nongwan wad kam, haba ym ioh ki kylla riewkai noh. Te, balei mo pynsepei ïa ka por ba kordor ? 

Ym dei shuh kum ha ki snem 1960s por ba dang synshar ki Assamese la wan tan ïa nga na ïing ban leit ai interview bad nga la passed bha ioh kam Sorkar, ym ju bna ST ha kito ki snem (don kam tang ïa ka Birth bad ka School Certificate) nga la trei tang 8 snem bad ka Sorkar Assam bad leit trei noh sha kawei na ki State haduh ba ngan da shongthait mynta la 22 snem.