D H Kharkongor
Tang kum ka jingpynkynmaw ba kaei kaba la jia ka la jia. Kaba sngewsih, kaba ngin nym lah leh eiei shuh, naba ka ïasyriem ïa ka dud kaba lah hoit noh ha madan. Ngin shim pynban ïa kaba ka dei ka jingkyrsiew thiah ne ka jinghikai ïa ngi lang baroh. Ngan ieh ha phi ki Nongpule kaei kata ka jinghikai kaba ngi ïoh na ka. Kaba bha kaba mih na ka ka long ba kiba don ïa ka jingkitkhlieh ki la nang ïa shong mir jingmut jingpyrkhat, khang ban wad bad ban shem ïa ki lad ki lynti, ïa kiba yn sa pyntreikam, khnang ban pynthikna ïa ka jingshngaiñ kaba ïa baroh lang. Ynda kumta ngi baroh lang ngin sa don ïa la ka jong ka bynta. Ngin sa hap namar kata ban shim ïa ka jingkitkhlieh, da kaba ngin leh hok ïa la ka jong ka kamram. Ka donkam namar kata ka jingïatreilang.
La biah-phongrai ïa ngi. Hynrei la paw pen ryngkew ka jingshisha. La pynthikna ba ym dei ki jong ngi kiba la leh ïa kato ka kam bymman. Kumta ngi la ïoh biang ïa ka nam kaba bha. Te to ngin ïa shim ïa ka jingkitkhlieh ban pynneh pynsah ïa ka. Kiba la kum biah-phongrai ïa ngi pat ruh ki la kubur ïa la ka jong ka jingbakla. Ki lah babe ïa la ka jong ka jinglaplah kat ban pan map ruh de, ha kaba shit kaba shai. Te to ngi ruh ngin ïa map bad ngin ïa klet noh ruh ïa ki. Ka jingkloi ka jong ngi ban map kan long kum ka jingpynshisha ba ngi lah dei ki riewshai bad ym shuh ki riewdum ba dang khim naduh ka jingmut ka jingpyrkhat tad haduh ka mynsiem.
Ngin ïa pynneh pynsah ruh de ïa ka akor tip briew tip Blei, kaba ïai kynto ba ngin ïai kamai beit thik tang ïa ka hok. Ngin pynshisha namar kata ba ngim dei kiba imsngi da kaba shim kabu, la ha kano-kano ruh ka rukom, la ha kaba rieh ne kaba paw, la ïano-ïano ruh. To ngin shim ba kato ka jingjia ka dei pynban ka jingïarap pynsaphriang ïa ka nam bad ïa ka burom jong ka thaiñ Sohra, kum kawei na ki jaka rkai pyrthei kaba kynsai tam eh jong ka Ri Khasi kaba ieit eh ka jong ngi. Kumta ngam artatien ba kato ka jingjia ka la ktik mynsiem pynban ïa kiba bun kat haduh ban shat jingmut lem noh ruh ha kiba kin ïa wan rkai pyrthei lem lem noh sha ka thaiñ Sohra. Te kumta to ngin long noh kiba kham peitngor, kiba kiwei ki jaitbynriew kin shynraiñ ban shim kabu ïa ka jingbha ka jong ngi. Ngin ïa pynthikna noh ruh ïa ka jingïamyntoilang jong ka kam rkai pyrthei, kata, kumba ngi ïoh jingmyntoi na kiba ki ruh kin hun da kaba ïoh jingmyntoi na ngi.
Ngin ïa klet noh shwa ïa kato ka jingjia wei ba ngi, kum ka jaitbynriew, ngi da ïa pher bak-ly-bak na ki. Ngin ïa klet noh shwa wei ba ngi da ïapher naduh ka lariti (culture), ka deity tynrai (Tradition/customary practices) tad haduh ka jingngeit niam. Ngin klet noh shwa ïa ka Sonam Raghuvanshi, kaba ki riewngeit Hindu ki ngeit ba ka dei kata ka ‘Manglik’ ne ‘Manglik Dosha’ ne ‘Mangal Dosha’. Te to ngin ïa jam biang noh shaphrang, to ngin ïa iehnoh ruh ïa ka bad ki kam ki jingleh ki jong ka ha ki bor jong ka Aiñ. Ka ïingbishar ka ban sa rai pynksan ne rai pynrem ïa ka. Ngin ïa pynleit jingmut biang noh, namar kata, ha ka jingminot thop ïa la ki kam ki jam. Ngin da ïa pynleit jingmut ruh de ban kham kynshew kyndiap wei ba la nang paw ki dak ki shin ba ka pyrthei kan sa nang hiran. Ngin shim khia bha ïa kane ka bynta wei ba kam don ka jingthikna ba ka lashai ka lashisngi kan long thik kum ka hynnin bad ka mynta. Kato ka khlam COVID – 19, ka dei kawei na ki nuksa.
Ki dak ki shin ki la nang pynshisha ba ngi dei ban peit thuh bha ïa katai ka pdengpyrthei. Ka Jerusalem jong ka Israel ka dei kata ka pdeng ne ka ‘epicenter’ jong ka jinglong ka jingman jong ka pyrthei shityllup. Ka pyrthei shityllup ka ju phai bad kan nang ïai phai, shiliang ka khmat ka jong ka, sha ka Jerusalem. Ka long kumta wei ba ka tip shai ba u Ishmael u shun thong mluh thlong sying ïa u Isaac. U da shun thlong mluh thlong sying ruh de ïa baroh kiba don sha ka liang jong u Issac. Ka tip bad ka ithuh shai kdar ba u Ishmael u angnud ban pynjahrngai ïa u Isaac, nangne na sla pyrthei. Halor kane ka nongrim ba nga ngeit kam long kaba bakla ban ong ba ka pyrthei shityllup kan nym shongsuk shongshngaiñ namar ka jinglong tynrai ka jong u Ishmael. U ‘Ayatollah’ jong ka Iran u dei uta u Ishmael katba ka Israel ka dei uta u Isaac. U Ishmael u dei u Islam katba u Isaac u dei u Jew. Lah ban ong ba ka Iran ka dei ka ïing kmie ka jong u Ishmael. Lah, namar kata, ban ong ba Ka ‘Temple Mount’, kaba ha Jerusalem, kan sa dei ka daw tynrai jong ka ‘Thma Bah Pyrthei kaba Lai’.
Ngan ieh ha phi ba phin ïa wad ïa ka jingtip kaba kham bniah shaphang u ‘Ayatollah’ jong ka Iran lem bad ka ‘Iranian Republican Guard Corps’ (IRGP) ka jong u, kata, nalor ka jingïadei kaba rieh ka jong u bad ki HOUTHIS, ki HAMAS bad ki HIZBOLLAH. To wad jingtip ruh shaphang kata ka ‘Temple Mount Brigade’ ka jong ki Orthodox Jew, ba la lamkhmat da uta u Rabbi Shimshon Elboin.
