Raphael Warjri
Lada pyrkhat sani ïa ka saiñpyrkhat Khasi, ym dei tang ka jingngeit ha ki longshwa manshwa, hynrei ka dei hi ka stadtip stadmaïan (sciences) ka ba batai shai ba baroh ki jynthaw ki don mynsiem kum ki bynriew, ki mrad ki mreng, ki sim ki doh, ki dohkha dohpnat, ki khñiang ki ksiah.Kumta la dei ban dang ïai wad ïai tih bniah shaphang ka jingstad jingshemphang jong ki longshwa manshwa ha baroh ki liang jong ka imlang sahlang ha Ri Khasi. Yn sdang shwa na ka khyndew ka ba dei ka tyllong jong baroh kiba long ba man ha ka sla pyrthei. Ka khyndew ba ju nam ka Meiramew ka dei shisha ka Kmie jong baroh ki kmie ha ka saiñpyrkhat Khasi. Ha ka khanatang jong kaba sdang duh ban thaw ïa baroh ki jynthaw ha shityllup ka lisan (universe) dei ka Meiramew ka ba don bad tmang tang ha la marwei. Haba ka tmang ka mut ba ka don jingsngew kynjah bad ka don mynsiem bad dei lyngba ki hajar hajar snem ba la man eh shibynta na ka khyndew met, bad sa da ki hajar hajar snem ba bud kata ka dewmet ka la kylla maw. Uta u maw ba la man na ka Meiramew dei u Basa uba don mynsiem kum ka Meiramew. Hangta la sdang artat ka shongkha shongman jong ka Meiramew bad u Basa, kata ka mut ba la ïa kyrshut u maw bad ka khyndew haduh ban da kha ïa kita ki bor mariang kiba kongsan tam ha ka pyrthei. Ha kaba ïa kyrshut ka dewmet bad u maw la mih ki phngit mawding bad na kita ki phngit la klum lang hajuh shilymbung haduh ban da kylla ka bor jong ka sngi. Ha kajuh ka rukom ka la jia ïa kiwei kiwei ki bor tynrai kum u bnai, ka lyer, ka um bad ka ding. Ka khanatang ka iathuh ba ka meiramew ka la kha ïa ki san ngut shipara ka sngi, u bnai, ka lyer, ka um bad ka ding. Hangta la ïa byrshem ka pharshi jong ka khanatang bad ka stadtip stadmaïan jong ki longshwa manshwa. Ka ba donkam ban sngewthuh ka long ba kata ka long kaei kaei ka ba lah banpdiang kum ka ba shisha, ym kum kiwei kiwei ki khaanatang kiba pynman bynriew ïa man la ki jynthaw kum ba shah liang tang ïa ka longbriew manbriew. Ha ka saiñpyrkhat Khasi ka don ka pansara ïa baroh ki jynthaw ha la ka rukom jinglong jong manla ki jynthaw ha la ka jong ka jinglong.
Kane ka phalang ruh ïa ka nongrim jong ka synshar paidbah, ka ba kdup ym tang ïa ki bynriew hynrei ïa baroh ki jynthaw ha sla pyrthei. Haba shoh ka sngi, syaw u bnai, pyrhut ka lyer, tuid ka um bad thang ka ding la man byllai ki jynthaw ba sdang nyngkong nyngshab la kyrsoi ki ksaiñ ki wieh ba la man hi na ka khyndew. Nangta, na ka bor mariang jong kita ki bor tynrai- ka sngi, u bnai, ka lyer ka um ka ding, la phuh sohpailen la phuh tit ruh ha sla khyndew bad ha maw, bad nangta ki la san ban kylla long ki jynthung jyntep, ki dieng ki siej bad kumta ter ter. Ka pharshi na ka khanatang ka phalang ba na ka meiramew, la kha ïa baroh kiwei kiwei ki jynthaw naduh ki khñiang ki ksiah, ki sim ki doh, ki mrad ki mreng ter ter. Hangta ruh kita ki jynthaw ki don jingim ki don mynsiem bad la ïa byrshem bad ka khanatang. Kata ka bynta ruh ka long ka lah ban pdiang ha ka pyrkhat briew, ym kum kiwei kiwei ki khanatang ki ba pynmanblei kum ka snap dur briew ban thaw ïa ki jynthaw baroh ha ka mariang. Haba kdew ïa ka synshar paidbah ka mut ba ka lyngwiar jong ki jynthaw baroh kynthup ïa ki bynriew ba la ioh bhah ban sumar bad synshar ïa shityllup ka pyrthei, ki dei ha kajuh ka kyrdan ba marbiang khlem don bakhraw ne bapoh, wat lada ki don la ka jylli jong ka rukom im ba iapher kawei na kawei.Kumba long lem kiwei kiwei ki khanatang bad puriskam Khasi ha kaba paw ki sabut ba shisha ha pyrthei ba phalang na ki khana, kum u syiar ryngkuh ba kynih manla ka step, u klew ba kyndeh ïa ka sngi, u dpei ha ryngkew u bnai ter ter, kumta ruh ki dang byllai kiwei kiwei ki sabut ha manla ki khanatang, puriskam, p-arom bad paju. Kawei kaba kham iadei dur bha ka long ba ha ka rukom Khasi ym ju bit da lei lei ruh ban kynjat ïa ki ksew, lada don mano mano ba saitlah bad leh khnang ki ju dkoh ki kjat, ba kata ka dei ka jingïatang hapdeng ki bynriew bad ki ksew. Na kata ka nongrim ruh ba ym ju ñiew poh ïa ki ksew kumba long ha ka juk mynta hadien ba la wan hikai ki mynder.
Jar la katta ka long salonsar ba ym bit ban ñiewpoh ïano ïano na ki jynthaw ba kyrsoi na kata ka longblei. Baroh ki jynthaw ki ryngkat kyrdan naduh kiba khih bad kiba neh hajuh, namar ki dei kiba don mynsiem bad jingim kumjuh. Na kata ka daw ka khana ka ïathuh ba mynnor ha ka sottijuk ki mrad bad ki bynriew ki dang ïakren da kajuh ka ktien. Haba ong kajuh ka ktien ym da mut than kane ka ktien ba ïa kren parabriew, hynrei ka dei ka jingïajan barabor bad ki parajynthaw, lah ban sngewthuh markylliang tang na ki dak ki shin bad ka long ka man ha ka jingim ba manla ka sngi. Na kata ka daw ba wat haduh mynta mynne la shem ba kito ki briew kiba lmun ban sumar sukher ïa ki miaw ki ksew, ki sim ki doh ki lah ban ïa sngewthuh markylliang.
