Ex. Rev. K. Langrin
Nga long uwei na ki nonghikai skul rit ha nongkyndong uba la hikai la palat 36 snem mynta. Nga la hikai ha Lyngngam Presbyterian High School Mawthengkut san snem, ha J. B. Khongwir Memorial U. P. School Shallang hynriew snem bad ha Seinduli U. P. School la 25 snem mynta. Kitei ki lai tylli ki skul ba nga la hikai ki dei ki skul Adhoc ba nga ioh ïa ka tulop kaba rit. Na kitei ki laiphew hynriew (36) snem, nga la bat ïa ka kam Headmaster la 31 (laiphewwei ) snem mynta. Kane ka jingthoh jong nga ka long ba ngan ïathuh katkum ka jinglap jong nga kum uwei napdeng ki Headmaster ha skul nongkyndong, balei ba bun na ki khynnah skul nongkyndong ki duna ha ka jingpule haba ïanujor bad ki khynnah kiba leit pule ha ki skul sor.
Uwei u paralok jong nga u la shong class – VIII ha ka por ba nga dang shong Class – IV. Nga la lap ma nga ïa u ha ka class – IX pat. ïa ka Class – IX te ngi ïa pass lang ha kajuh ka snem. Kumta ngi ïashong Class – X ryngkat. Ynda haba nga la pass ma nga ïa ka Class – X, uta u paralok jong nga u la wan kyrpad ïa nga ban shim tution lem ïa u. Te nga la pdiang. Kaba nyngkong eh ba nga la hikai ïa u ka long ban phah thoh Phareng da kaba nga shu ai dictation khnang ba ngan tip ïa ka jingstad jong u. Uta u paralok jong nga u thoh kumne : understand u thoh ondarstan, write u thoh rait, see u thoh C, take u thoh tek, wonderful u thoh wondarphul, tiger u thoh taikar, bad kumta ter ter. Ha kata ka por ngam pat sngewthuh kaei ka daw ba u sa long kumta. Te haba ngam sngewthuh, nga la shu kynnoh beit ïa uba u bieit. Bad tang hadien lai snei nga la pynsangeh noh ïa ka jingwan tution jong u. Phi tip paralok, uta u paralok jong nga i uba ngam kwah ban pynpaw kyrteng, u la ïaleh ïa ka class – X haduh khatsan snem sa pass. Nga shem ba haduh mynta watla u la pass ia ka Class – X, hynrei wat tang ban thoh Khasi ruh um pat nang. Ngam tip shuh ha kano ka dur ba u pass ïa ka Class – X.
Mynta te haba nga la hikai skul 36 snem, 31 snem kum u Headmaster nga la sngewthuh balei ba ki don ki khynnah nongkyndong kiba duna haduh katta katta ha ka jingpule. Katkum ka jinglap jong nga,ka daw ba kongsan ka dei ka jingaibih ki kmie ki kpa jong ki hi. Ha kano ka dur ki kmie ki kpa ki ai bih ïa la ki jong ki khun? Ngan ïathuh ïa phi khnang ba phin ïa tip paidbah. Ha ka skul ba nga hikai ma nga, uwei u long kpa u la phah skul ïa ki arngut ki khun jong u ban pule ïa ka class – V. Kita ki khynnah kim pat nang wat tang ban thoh Khasi. Nga la khot ïa uta u kpa jong ki bad nga la ïathuh ha u ba ki khun jong u kim pat nang ban thoh. Hynrei uta u kpa um wan. Ha ka Final Exam kita ki khun jong u ki la pheil baroh arngut. Te uta u kpa u la wan kyrpad ïa nga ban pynkiew noh sha ka class – VI. Nga la ong ïa u kumne. “Kine ki khun jong phi kim pat dei hok ban pule class – V. Katkum ka jinglap jong nga te ïa kine ki khun jong phi dang idei ban phah shong class – I shuwa. Hynrei hana ma phi u kpa phi la kwah eh ban pynkiew class – VI te ngan ailad, tangba ïa ka pop to kit hi ma phi u kpa. Wat kynnoh ho ïa ngi ki nonghikai.” Uta u kpa u la ong, “Ym lei lei, ïa ka pop ngan kit hi ma nga bad ngan sa leh shitom hi ma nga ha ïing na ka bynta jong ki.” Kumta ynda la plie skul, baroh arngut ki la wan shong Class – VI. Ha ka Final Exam jong ka class – VI ruh ki la pheil biang, uta u kpa u la wan kyrpad biang ban pynkiew class – VII, da kaba u la kular ban kit hi ïa ka pop. ïa ka class – VII ruh ki la pheil biang. U kpa u la wan kyrpad ban pynkiew class – VIII. Nga la shah ba kin shong ha ka class – VIII. Ynda ki la pheil sa ïa ka class – VIII pat uta u kpa u wan kyrpad ïa nga ban ai pass beit ïa ki khun jong u tang ba kin ioh shong class – IX ha kawei pat ka skul (namar ba ka skul ba nga hikai ma nga ka kut tang class – VIII). Te nga la ong ïa u, “Kane ka skul jong ngi ka kut tang ha class – VIII. Nga la ong ïa phi naduh basdang ba ki khun jong phi ki dang dei ban pule class – I, hynrei phim ngeit. Phi ong pynban ba ïa ka pop phin kit hi ma phi bad phi la kular ban hikai hi ma phi ha ïing. Pynban ki khun jong phi ki nangbieit nangbieit katba nang kiew class. Mynta te ngam lah shuh ban kohnguh ïa phi. Ngan ai certificate fail ïa kine ki khun jong phi.” Uta u kpa u la khie dom pynban, da kaba u la byrngem ban leit sha ki bor ba halor. Te nga la ong ïa u, “To khie leit shano shano ruh ym lei lei.” Te uta u long u kpa ula bakla ïa ka jingïaid lynti jong u ban leit sha ki bor ba halor. Ki khun jong u mynta kim poi shuh shaei shaei ruh.
Kawei ka longkmie kaba hikai ha kawei ka Secondary School ka la ïathuhkhana sngewmyllung ïalade namar ba haba ki khynnah ba ïaleh ïa ka class – X na ka skul jong ka tang uwei uba pass. Kata ruh u ioh Third division. Te ha ka sngi ba mih Result, ki la don ki long kmie long kpa kiba kren bein ïa ka bad ia ki para nonghikai jong ka da kaba ki kynnoh ba dei ka jingbieit jong ki nonghikai. Te nga la ïathuh ïa ka kumne, “Hangne ha Seinduli te ban kynnoh tang ïa ki nonghikai ruh ka bakla. Katkum ka jinglap jongnga u riew tymmen uba la hikai 36 snem, nga lap ba ka jingbieit jong ki khynnah ha ka jingpule ka dei na ka jingaibih ki kmie ki kpa jong ki hi, ba ki shu kwah ban pynkiew class jubor khlem nongrim.” Kata ka long kmie ka la kubur ïa ka jingong jong nga bad ka la ïathuh kumne, “Kata te ka dei phi, ha skul jong ngi, u don uwei u khynnah uba pheil ïa ka class – VIII. Hynrei ynda la plie skul, nga iohi ba u shong ha class – IX. Haba nga kylli balei ba u shong class – IX haba ïa ka class – VIII u pheil, ka jubab jong u ka long – Ba phah shong class – IX u pa.”
Ki nonghikai ha ki skul sor kim tip ïa ka daw balei ba ki khynnah nongkyndong ki kham duna ha ka jingpule. Ma ngi pat kiba hikai ha nongkyndong ngi tip ba ka daw ba kongsan ka dei ka jingbieit jong ki kmie ki kopa. Ka daw ba ar ka lah ban dei ki nonghikai hi. Namar kiba ioh ban hikai skul ha nongkyndong ki dei kiba kum kita, kiba ïalade ruh kim pat sngewthuh. Ki nonghikai ha nongkyndong ki shu kiew klas ruma ha ka por ba ki leit skulk um uta u paralok jong nga uba ialeh khadsan snem ïa ka class – X. Hato phi tharai ba u nonghikai uba ïaleh 10 bad 15 snem ïa ka class – X. ïalade u lah ban ai jingstad ïa ki khynnah ? Ngeit ïa nga ba ki nonghikai kiba bieit ïalade kim lah ban ai jingstad ïa ki khynnah skul. Haba wad bniah ïa ka daw, ka tynrai jong ka jingbieit ka dei ka jingaibih ki kmie ki kpa ïa la ki khun.
Baroh ki skul kin sa ai Result noh ha u bnai December, khlem artatien kin don ki kmie ki kpa ki ban sa leit kyrpad ïa ki nonghikai ban pynkiew class thymmai ïa ki khun jong ki, da kaba ki ai daw ba ki khun jong ki ki la heh. Ki nonghikai ruh kin hap ban mynjur, namar lada kim kohnguh ïa ki kmie ki kpa, kin ym ioh khynnah skul shuh ha ka snem ban wan. Ki kmie ki kpa ha nongkyndong ki phah skul ïa ki khun ha ki skul kiba ki nonghikai ki sbun ban ai mark. Lada ki khynnah ki ioh 15 mark ïa kano kano ka subject, kin ai plus sa 15 khnang ban ioh 30. Hynrei ha ki skul kiba kham pyrkhing ban ai mark ki ïaleh ban kiar. Na kata ka daw ba ha ki skul ba kham pyrkhing ki khynnah ki duna, katba ha ki skul kiba sbun mynsiem ban ai mark ki khynnah ki bun bha. Ka jingma ka long ba ka sorkar mynta ka la byrngem ban pynduh noh ïa ki skul kiba duna enrolment. Ka sorkar kam tip ba ka jingduna enrolment ka dei ka jingpyrkhing ban ai mark ha ka por exam.
Ha nongkyndong te ki kmie ki kpa jong ki khynnah skul ki lah ban tehlakam ïa ki nonghikai. Ki nonghikai bapli ki sheptieng ïa ki kmie ki kpa namar lada kim pyndem ha ki kmie ki kpa ka skul jong ki kan duh noh. Ka jingleh jong ki kmie ki kpa ha nongkyndong ka long ka bih ba ma ki hi ki ai ïa la ki khun ba kin kylla bieit. Ko ki kmie ki kpa ha nongkyndong ka long ka bih ba ma ki hi ki ai ïa la ki khun ba kin kylla bieit. Ko tymmen jong phi, haba phi la phuh ñiuhlieh bad ka kdor u syngkai, ki khun jong phi kin sa sngewthuh ia ka jingbakla jong phi. Hangta ki khun jong phi kin sa tim ïa phi. Lada baroh ki kmie ki kpa ha nongkyndong ki sngewthuh ïa kane, ban ym shah ba ki khun jong ki kin kiew class khlem da pass bha, khlem pep ki khynnah nongkyndong kin ïa ryngkat kyrdan bad ki khynnah nongsor.
