
Panbor B. Lyngdoh
Pyrkhat bakla ba u Pnar um dei u Khasi. Mano ba lah ban pynshisha ba um dei u Khasi ? Ha ki snem 1950 – 60 por ba dang leit School manga, ngi shait ju ïa kynud Sur, Khynriam – Pnar – Bhoi – War, dei u Paid Khasi baïar. Ym ju bna ei – ei shaphang kata ka Hynñiewtrep – Hynñiewskum bad shaphang kane kajuh nangno ngi ioh jingtip ? Mano ba leh ïa ka research ? Ban pynshisha ba U BLEI U la buh ïa ki Khasi shiteng ha Bneng bad shiteng ha sla Pyrthei ? Hana, ïa kiew leit shongkai ïa dihsha / bamja, ïa hiar wan shongkai dihsha – bamja. Ym don ba lah, kine baroh dei tang ki jingmut dur mutdar (figment) biej – kale jong ngi hi.Te,ban pynshisha ba u Pnar u dei u Khasi katkum ka jingtip jongnga, dei kumne ba la don CEM jong ka KHADC (L) H. S. Shylla,. (rtd) Rangbah Shnong M. Pariat bad mynta ba dang long Rangbah Balang R. Rymbai, Asstt. Rangbah Balang u B. Rymbai hapoh Ri Khynriam bad lehse lah ruh ban dang don shane shatai ba ngam tip, kane dei ka sakhi kaba shai kdar (crytal clear) ba u Pnar u dei u Khasi, kumjuh ruh u Bhoi bad u War. Hooid, ki kren ha la ka jong ka jong ka ktien, nangta ki kren ruh ïa ka ktien Khasi (common language) ba ngi lah ban ïa sngewthuh para – mangi.
Tip don ne ym don Khynriam (East & West) u Bhoi u War ba trei kum kine ki jait kam ha Ri Pnar ? Ngam tharai ba don. Lehse kham stad ki Khasi – Pnar ban ïa ki Khasi Khynriam – Bhoi – War Bad Lyngngaj mo ! Namarkata, lada dang don kiba sngewartatien shaphang kane kajuh, to, sngewbha ban ïa klet noh ïa ka, khnang ba kan wan noh ka jingïatylli (unity). Kumba long mynta la shah pharia lyng-khot – lyngkhai lyngba ki Kpa bym dei Khasi, kumba ngi ju tip (outsider products) mynta ki la kharoi sha ka 6 ½ lac na ka Jait Kmie. Te, kumta ki bar kum ki Assamese, Bangladeshi, Nepali bad Karbi kim ju patiaw niew burom ïa ka jingkren jong ngi, namar ki tip ïa ka jingpoh kyrdan jong ngi ki Rengmatlah,ha khmat jong ki Rengshyieng, kiba don shisha ïa ka BOR 12 BOR (having authority). Ym dei kum mangi ki bym don BOR, ngim don Ei – Ei (has noh voice and owns nothing) ATLAST of MAN ka Kot ba la published & printed in England ha ki snem 1980s. Un don BOR kumne keiñ ? Haba um ju don pateng (no posterity), na ïing ka Kmie sha ïingmane bad beit sha ïing ka Menkmie / kiaw bad jah klep noh hangto.
Ngi la ïa leit bam khawai sha ïing jong u nongshong kurim, te, haba nga kylli ïa ka Kmie jong u, shano mo ki couples ? Ka la ai jubab Bahbah u la leit sha ïing ka Kynthei (jngai 3miles na ïing jong ka Kmie). Te, ka jing-leit bam ban ïa kmen lang bad u, phewse u la leit bud sha ïing jong i Lok, te, ngi la ïa bam la ka bam sngewbha mlen noh wat lada u trai um don ryngkat bad ngi, don tang ka Kmie jong u, ka Bakha jong nga.Nangta lah hi ban mutdur kat ïa ki khun jong u SYIEM ruh ki dang shah kyntait ha ki Paid raiot jong ka Hima, la ithuh ïa ki tang kum ki Mraw. La pynkup shatri pynban ïa ka Kynthei, hana, ba ka dei ka khun Syiem, ha ka jingshisha ka dei tang ka Pyrsa jong u Syiem, ka bym don bynta eiei bad kata ka jinglong khun Syiem (haba shim na ka liang ka longdoh – longsnam (by blood relationship). Te, nangne lah ban sngewthuh ba ngi dei ka Jaidbynriew ba ïaid da khongpong,ijam sha khmat bad 2 jam shadien (1step forward and 2 steps backward), kane ka jingleh jong ngi ka ñiewbeiñ (insulted) ñiewpoh (humiliated) ïa ki SYIEM. Te, ban shu kynnoh – kynthoh pynjah burom ïa ki Longshuwa – manshuwa, ngim don HOK, khlem ki jingthoh kiba biang ban sakhi kum ki jingshisha (truth) bad nga ngeit skhem (firmly believed) ba kam dei satia ba la seng la dang ma ki, ban ïaid na khongpong. Ka mut aiu ka Jaidbynriew ?Ka Longïing – longsem? La seng la dang halor kano ka nong-rim ? Kaei ka jingïapher hapdeng u Syiem bad ki Myntri ? Mano ba synshar u Syiem ne ki Myntri ne ka Pyrsa Kynthei ? Haduh mynta ngim pat sngewthuh bha ?