Mano pat de lait na u khun bynriew

Ka long lehnohei ka jingkhmied ïa ki khmat sha ki lyoh kiba ai jingkyrmen ïa u slap naba u slap u ïaidlait pynban.

D H Kharkongor

Katba kiwei ki bynta ki lah kdang slap kiwei pat de ki dang sliang ïa u slap. Kumta katba kita kiwei kiba ïoh slap ki ïashem shitom ban pynrkhiang jaiñ kita kiwei pat de ki dang ïai kyrduh, pateng-pateng, wat ïa ka um saitjaiñ. Te hato kane kam dei ka Lyiur, ka aiom ka jong u slap uba la mynsngi mynshai ne mynmied mynïong ? U slap uba kat ban mih paw ki umpohliew. Hato ngi kiba sharum ngim dang shu dep ban ïa jam ïa ka sngi ne ïa ka tarik kaba ka jingneh jong ka shai jong ka sngi ka dei kaba jlan tam eh ne ka tarik ba ka mied ka lyngkot tam duh ? Te balei pat de da kumne, shano u jah u slap, uba kumba u dei ban hap ? Hangno ruh de kata ka jing ‘Jylliew’ ka jong ki um ki wah lane ki thwei ? La kumba lai taïew ba ka jingangnud ïa u slap ka long lehnohei. Ka long lehnohei ka jingkhmied ïa ki khmat sha ki lyoh kiba ai jingkyrmen ïa u slap naba u slap u ïaidlait pynban. Lada u hap pat ruh u neh tang shipor ha ryng-kat ka jingjem jai-jai. Wei haba rang bad shai ka sahitbneng ba ka sngi pat de ruh ka da shit kyrang, la kum ba ka dom ka bitar shla.

Ka jinglhop pat de ruh kaba shaba palat liam, kaba katno tam ynda haba ka lyer kaba beh hir hir kam wan ïaid lynti. Khihskar tang tiak lah da rhem ka met. Ka jing-theh syep pat de ruh kaba kum ba dang shu dep sum. Ym sngewthuh shuh wat ïa ka jingthngan wei haba la shu dih seh tang ïa ka um. Ithuh shai ba ka jingshit bad ka jinglhop ka pynlynga pisa tad haduh ïa ki jingri jingdup. Kane nga ngeit ka dei kata ka ‘Global Warming’ bad ruh kata ka ‘Freak Weather Condition. Kane keiñ ka dei kawei na ki daw ba ki briew kim banse ban kynriah jaka noh shawei. Kum ban shu ong noh ki kylla long ki ‘Climatic refugee’ ha la ka jong ka Ri.

Kane ruh keiñ kata ka ‘Erratic Indian Monsoon’ ne ka jinglong khyllah jong ka lyiur, kaba hangne hapoh India. Kumta u don u snem uba ka lyiur ka wan poi kloi than eh bad u don pat de u snem uba ka lyiur ka wan poi dier than eh. U don u snem uba ka lyiur ka neh jlan than eh bad u don pat ruh u snem uba ka lyiur ka lyngkot than eh. Kane kaei kaei ka pynlyngkhum jingmut jingpyrkhat ïa u bapli u nongrep, uba im ja kpoh da ka rep ka riang. Ka jingdier than eh jong ka lyiur ka pynïap tyr-khong noh ïa u symbai uba la bet katba ka jingrang tyrkhong kaba hamar pdeng jong ka lyiur ka pyniap tyrkhong noh ïa u jingthung uba la khreh heh khreh san. Ka jingjlan than eh jong ka lyiur pat de ka pynjlop noh ne ka pynslor noh ïa u jingthung uba la dei artat ban kheit. Ka jingshit khyllah ne ka jingkhluit than eh jong ka suiñbneng ruh ka ktah jur bha ïa ka thung ka tep, kaba kynthup ïa ka kam ri jingri jingdup. Ka ktah namar kata ïa ka ïoh ka kot ka jong u nongrep. Ka lam namar kata sha ka jinghiar ka jingpynmih ïa ka bam kaba lam pat de sha ka jingkiewdor jong ka bam. Ha kaba kut ka ktah lang ïa baroh.

Katta kaba nang ïai kiew kane ka jingpynmih ïa ki ‘Greenhouse Gases’ ba katta ruh ka suiñbneng kan nang shit kyrang bad kan nang lhop ruh de. Ka suiñbneng kan nang shit kan nang lhop lane kan nangkiew kane ka jingpynmih ia ki ‘Greenhouse Gases’ katta kaba u khunbynriew u nang ïai pyndonkam ïa ki ‘fossel fuels’, khamtam eh ïa u dewïong lem bad ka Methane (CH4), na ka bynta ka jingpynmih bor ding ne ka ‘power generation’. Ki dieng ki siej ne ki khlaw ki btap ki kjit noh ïa ka Co2 bad ki pynmih bujli pat de da ka O2 nalor kaba ki ïarap ban pyntngen ïa ka suiñbneng. Te kumta ka jingpynduh pyndam kaba khlem da pyrkhat ar sien ïa ki khlaw ki btap lane ka jingpom pathar ïa ki dieng ki siej ka lam sha ka jingshit lhop jong ka suiñbneng. Kaba katno tam ka kam ‘thang rnga’. Ka jingkiew jong ka jingdon ki kali, kiba pyndonkam da ka ‘fossil fuel’, ka lam sha ka jingshit lhop jong ka suiñbneng. Kaba katno tam wei haba ki pynmih bujli pat de da ka Co2.

Kumta u Khunbynriew u dei ka daw bah jong kane ka ‘Global Warming’ kaba wat ngi ruh ngi lah ïa mad mynta. Ngi ruh, kum ka jaitbynriew, ngi dei ka daw bah jong kane ka jingshit kyrang, ka jinglhop bad ka jinglong khyllah jong ki saw aiom. Ngi don shisha hapdeng jong ngi kiba da khyllah shisha ka jinglong. Kiba la sngewdei ban ong ki ‘Synrai’. Ha ka por lyiur ki wit ïa ki dieng ki siej naba ki kahsngi. Ha ka por pyrem pat ki wit ki salia naduh ïa ki sladieng slasiej tad haduh ïa ki ‘pollens’ ne ki pui-pui jong ki dieng ki siej lem bad ki syntiew ki skud. Ki wit ki salia tad haduh ïa ka lyer tang namar ba ka kit ka rong ne ka pynsaphring ïa ki. Kiba ud kiba nam pat lynter taid ïa ka jingshit bad ka jinglhop. Te wat ïa ka lyiur ruh ki thut naba slap than eh, jhieh than eh bad ba sop poh pailen than eh, kat shaba ki phai. Ki wit ki salia tad naduh ïaki sim kiba her ha sahitbneng naba hap ka eit sim ïa ka phylla wing.Ki wit ruh tad haduh ïa ki miaw ki ksew tang namar ba ki pah ki jlew. Kiba la kumba u Blei u lah bakla ba u thaw ïa kiwei kiwei de ki jingthaw kiba im. Ki ‘Synrai ba janai’, kiba khlem kano kano ka jingduna jingbakla, naba ki iohdaw ioh dong ïa baroh bad ym tang ïa ki sim ki doh bad ki mrad ki mreng.