Kohima, Risaw:
Ka Nagaland ka la paw ba ka la kiew bha ha ki kam runar hapoh ka jingtreikam jong ka Special and Local Laws (SLL) naduh u snem 2021 haduh u snem 2023, wat haba ki kam runar hapoh ka Indian Penal Code (IPC) ki dang ïai neh, kane ka long katkum ka kaiphod jong ka Crime in India 2023 ba la pynmih da ka National Crime Bureau NCRB Records (NCBR).
Ka jylla ka la pyntip ba ki don haduh 1,899 tylli ki kam runar ba lah ban tip ha u snem 2023, kaba kiew na ka 1,592 tylli ha u snem 2022 bad 1,478 tylli ha u snem 2021, kaba pyni ïa ka jingkiew kaba kumba 28 percent ha ki lai snem.
Ki jingjia kiba ïadei bad ka IPC ki pyni ïa ka jingkylla kaba duna eh: 1,033 ha u snem 2021, 1,008 ha u snem 2022, bad 1,050 ha u snem 2023.
Ka jingbun ki kam runar hapoh ka IPC ha Nagaland ka ïeng ha ka 47 ha ka shi lak ngut ki nongshong shnong, kaba kham duna bha ban ïa ka jingkheiñ kyllum jong ka ri kaba long 270.3.
Ki kam pynïap briew ki la kiew suki suki na ka 14 tylli ha u snem 2021 sha ka 19 tylli ha u snem 2023, katba ki kam rahbor bad jingshah rahbor ki la hiar na ka saw tylli sha ki ar tylli ha kajuh ka por.
Ki kam runar pyrshah ïa ka shongsuk paidbah, kynthup ïa ka jingkulmar bad ka jingïalang beaiñ, la buh jingthoh ha ki 138 tylli ki mukotduma ha u snem 2023.
Ha ka jingïapher kaba khraw, ki kam runar SLL ki la kiew bha, na ka 445 tylli ki jingjia ha u snem 2021 sha ka 849 tylli ki jingjia ha u snem 2023, ka jingkiew kaba jan 91 percent ha ki lai snem.
Kine ki kam runar ki kham ïadei bad ka jingpynkheiñ ïa ki khajna, ki jingdih buaid, bad ki jingpynkheiñ ïa ki aiñ synshar khadar ha ka thaiñ.
Ka jingkheiñ ïa ki kam runar ha ka SLL na ka bynta ka Nagaland ka ïeng haduh 38 ha ka shi lak ngut ki nongshong shnong, kaba kham duna ban ïa ka jingkheiñ kyllum jong ka ri baroh kawei kaba long 178.0.
Ki kam runar pyrshah ïa ki kynthei ki dang duna bha, ha kaba tang ar tylli ki kam leh beijot ha u snem 2021, kawei ha u snem 2022, bad lai tylli ha u snem 2023, ryngkat bad kawei ka kam khaïi briew. Ka jingkheiñ ïa ki kam thombor pyrshah ïa ki kynthei ha Nagaland ka long 0.3 ha ka shi lak ngut ki kynthei, kaba duna bha ïa ka jingkheiñ jong ka ri baroh kawei kaba long 66.2.
Ki kam runar pyrshah ïa ki khynnah ruh ki long kiba duna, ha kaba ar tylli ki mukotduma ha u snem 2021, kawei ha u snem 2022, bad kawei ha u snem 2023.
Hynrei ki don 16 tylli ki mukotduma katkum ka Juvenile Justice Act ha u snem 2023, katba ym shym la don kano kano ka mukotduma katkum ka POCSO Act ha katei ka por.
Ka Nagaland ka la ïoh ïa ka jingkiew ha ki kam runar kiba ïadei bad ka teknoloji bad ki kam runar kiba ïadei bad ka pisa tyngka.
Ki kam runar ha ka Cyber ki la kiew na ka ar tylli ha u snem 2021 sha ka hynriew tylli ha u snem 2023, katba ki kam runar ha ka liang ka ïoh ka kot kum ka jingleh tuh, ka shukor bad ka jingleh thok ki la kiew na ka 15 tylli ha u snem 2021 sha ka 27 tylli ha u snem 2023.
Ki kam runar halor ki jingdon jingem ki long ka bynta kaba khraw jong ki mukotduma IPC, kiba kiew stet na kumba 1,500 tylli ki mukotduma ha u snem 2021 sha ka 1,851 tylli ha u snem 2023, ha kaba ka jingtuh bad ka jingklun ïa ki jingdon jingem ki long hakhmat eh.
Ki kam runar kiba ïadei bad ki tiar siat bad pynbthei ki la hiar stet, da kaba don tang mar kawei ka mukotduma ha u snem 2023.
Ka Nagaland, kaba la antad ba ka jingbun briew kan long 22.4 lak ngut ha ka shiteng snem, ka la ïoh ïa ka jingkheiñ kaba duna tam ïa ki kam runar ba lah ban tip ha ka thaiñ Shatei-Mihngi.
Ha kaba ïadei bad ka jingpynpaw jong ka kaiphot, ka sorkar ka la shim ki sienjam na ka bynta ban pynduna bad ban ratdyngkhong syndon ïa ki kam runar kiba buh jingeh ha ka jylla bad ktah jur ïa ka imlang-sahlang.
Haba ïanujor, ka Arunachal Pradesh ka don 2,941 tylli ki kam beaiñ, ha Assam 64,959 tylli, Manipur 20,283 tylli, Meghalaya 3,532 tylli, Mizoram 4,050 tylli, bad ha Sikkim 718 tylli.
Ka jingkheiñ jong ka NCRB ka pyni ba ka jingkheiñ jong ki kam runar ha Nagaland baroh kawei (IPC + SLL) ka long 84.9 na ka shi lak ngut ki nongshong shnong, kaba duna tam napdeng ki jylla ka thaiñ Shatei-lam-Mihngi, katba baroh kiwei pat, kynthup ïa ka Sikkim, ki don palat ïa ka 100 tylli ha ka shi lak ngut.
