Aquiny Befairlyne T Mawthoh
Bio : Ka kyrteng jongnga ka dei I Aquiny Befairlyne T Mawthoh bad nga dang leh ïa ka PhD ha ka sobjek Entomology
Haba ngi leit sha ki lynti khapsor ha ki bnai nailur, risaw, naiwieng, ngi lah ban iohi ha ki lynti lane ki khap kynroh ïa ki diengsoh kiba rit bad lyngkot bad kiba don ïa ka jingjrong kumba 5-10 phut eiei. ïa une u dieng soh, ngi shait khot da u ‘Soh lang’ ha ka ktien khasi bad ‘Soh Salang’ ha ka ktien pnar . Ha ka kyrteng saïan ki khot ïa u da u ‘Viburnum foetidum’ bad ha ka ktien phareng ki khot ïa u da u ‘Himalayan Evergreen Viburnum’. Une u soh u hap ka longïing Adoxaceae bad ki sdang ban phuh syntiew ha u bnai Jymmang – nailar . Une u dieng u don ïaki soh kiba rong scarlet lane rong saw shai lane burgundy (saw jngem) bad kiba soh shi rynjup rynjup lane shi song. ïa kine ki soh jong u, ngi lah ruh shu bam im lane ngi lah ruh ban shu shet. Kine ki soh ki don ïaka dur ba long pyllun bad ha ka shi dieng ki lah ban pynmih da ki bun kilo. Ha ka jylla jongngi bunsien ki briew kim ju kham da bam ïa u, hynrei la ju pyndonkam bha da ki rawon haba leit khawai doh, namar ba ki dohkha ki bam bha ïa u. Une u dieng soh um don kam eh ka jingsumar bad u mih hi, bad na kane ka daw bun ki briew khmtam sha ki thaiñ nongkyndong ki thung khnang ïa u ha ki khap kper lane kynton kper. Ki sla jong une u diengsoh ki khring bha ïaki thapbalieh, ki syntiew ïa ki ngap bad ki thapbalieh bad ki soh ki khring bha ïaki sim bapher bapher.
Ki don kumba 200 tylli kine ki jait soh Viburnum kiba hap hapoh ka juh ka longïing, hynrei tang khyndiat eh ki jingthoh ki don shaphang jong kine ki jait soh. Ha jylla Meghalaya, kim ju pyndonkam ïa u kum ka dawai, hynrei ha kiwei pat ki jaka kum ka ri China, ki ju pyndonkam ïa u kum ka dawai kynbat na ka bynta ki jingpang bapher bapher, kum ka dawai jyrhoh, pynhiar, pang khyllai lane pang mat.
Katkum ki jingwad bniah na ki jingthoh (literature) shaphang kine ki jait soh kiba hapoh ka juh ka genus, ba u u don shibun ki khemikal contents kiba don ka bor ha kiba bun jait ki kam lane ki biological activities kiba ïarap ïaka met ka phad u briew ban ïaleh pyrshah ïa ka bynta ki jingpang bapher bapher kum ka Ulcer, khie ring bad na ka bynta kiba don wieh ha kpoh (parasitic worms) . Katkum ka jingwad bniah da ki stad saïan, la shem ba kine ki khemical don bun ha u sla, ki soh, ki thied bad kumjuh ruh ki shyieng / seed bad la shem ruh ba ha u V. awabuki, V. dilatatum, V. fordiae Hance, V. odoratissimum, bad V. opulu ki don shibun ki phytokhemical constituents kum ka diterpenes, triterpenes, flavonoid, iridioides, monoterpenes, sesquiterpenes, flavonoids, lignans. Hynrei ki jingwadbniah ki dang duna shi katdei ban pyntikna ïa ka jinglong dawai jong une u soh.
Watla ki bun ki jingmyntoi ba ngi ioh na u, na ka bynta ka met, pynban kine ki soh ki shu sapei bad ki shu pyut ha madan madiah bad teng khat lano ngi lah ban iohi ba ki die ïa u, ha ki iew ki hat bad na kane ka daw la jer ïa u kum u uwei na ki underutilized fruits hapoh ka jylla jongngi. Ngi lah ruh ban sdang pyndonkam ïa u ha ki ba bun rukom, dakaba shna umsoh na u, ne ngi lah ban shna ïaki rong bam ( food colourant) na u. Kane kan ïarap shibun ïaka ioh ka kot ha ka jylla jong ngi bad kan long ruh kum kawei ka lad ban ai kam ai jam ïa ki khun samla.
Picture credit : Aquiny
