Sa shisien pat, ka sorkar jylla lyngba ka tnat Food Safety ka la pynmih hukum ban khang ïa ka jingwanrah dohkha nabar jylla na ka bynta 15 sngi hadien ba la lap ba 30 na ki 40 tylli ki dohkha ba la peit bniah ki don ïa ka dawai ‘Formalin’ (Formaldehyde) kaba shyrkhei haduh katta-katta bad kaba ktah jur ïa ka jingkoit jingkhiah jong ki nongbam. Kaba kham pynsheptieng ka long ba ïa kine ki dohkha ba la peit bniah, la shim na kylleng ka jylla bad ym tang na Ïewduh ne na Ïew Shyllong. Ha ka jingshisha, ïa kane ka dawai la pyndonkam ban pynneh pynsah ïa ka met ki mrad ba la ïap na ka bynta ki nongwad bniah ba kin leh ïa ka jingwad jingtip. Wat ki kyndon jong ka Food Safety and Standards Regulations 2011, ki la mana ban pyndonkam ïa ka Formalin ha baroh ki jait jingbam jingdih. Hynrei ki dang don pat ki ’riew shim kabu ki bym pyrkhat shuh ïa ka koit ka khiah jong kiwei bad kiba synreit da kane ka dawai ha ki dohkha tang ba kin eh doh bad ban lah die ha ïew ha hat. Ngi sngewthuh ba kaba bun na ki dohkha ba ngi pyndonkam ka dei kaba wan na shabar jylla kum na Andhra Pradesh. Hynrei ban leh sat haduh katne bad ban buh ïa ka jingim briew ha ka jingma, ka long ka bym lah satia ban pdiang.
Ka tnat ri dohkha jong ka sorkar jylla mynta ka sngi ka la pynmih da ka jingthoh ha kaba ïadei bad kane ka dawai bad la ong shai ba lada ka Formalin ka ïoh ban rung bun sha ka met u briew, ka lah ban thaw jingsuh kpoh, prie, bym tip briew, shitom u khyllai bad lah ban poi ruh sha ka jingïap. La ong ruh ba ka International Agency for Research on Cancer (IARC) jong ka WHO ka la kynthup ïa ka Formalin (Formaldehyde) kum kawei na ki daw ba lah ban thaw ïa ka jingpang bampong (Cancer) ha ka met u briew, ha kaba la don ki sakhi ba ka dei ka daw jong ka Cancer ba ktah ïa u tangkro. Pyrkhat haduh katne kata ka Formalin ka buh jingma ïa ngi ki briew, hynrei kita ki nongkhaïi pat kim don jingsngew eiei. Ka sorkar jylla ka la dei ban ai da ka ejahar ha ki pulit halor kane bad ban phah kem ïa kito kiba donkti la ki don ha kano-kano ka jylla ruh. Ngi lah ban ong ba lehse ka jingbun jong ki nongshong shnong ka jylla jong ngi ki ïoh ïa ka jingpang bampong na ka daw jong ka jingbam ïa kiba kum kine ki jait doh ba la khleh da ka Formalin.
Nalorkata, ka tnat ri dohkha ka la pynshai ba ka daw bah jong ka jingpyndonkam ïa ka Formalin da ki nongkhaïi bym hok ka long ban pynneh ïa ka dohkha na ka jingpyut kloi bad shukor ïa ki nongthied ba ka dohkha kan long kaba biang ban pynïaid ïew. Ka la ai jingmut ïa ki nongbam dohkha ba ki dei ban da sait khuid sani bha da ka um kor bunsien ïa ka dohkha, ban pynduna ne pynkhuid na ka Formalin bad ha kajuh ka por ban shet pynthnam bha ïa ka dohkha haduh ba ka jingkhluit ka dohkha kan ym duna ïa ka 75°C kaba lah ban weng ïa ka Formalin. Na ka bynta ki nongkhaïi bad nongdie ïa ki dohkha ba wanrah nabar, la bthah ba dei ban da tip tikna ïa ka tynrai ba ki wan poi naei. Ki nongkhaïi ne nongdie dohkha ki dei ban kiar na kaba pyndonkam ïa ki kynja dawai ne jingkhleh kiba kynthup ïa ka Formalin ha kano kano ka por ba shalan ne buh stok dohkha.
Ha kajuh ka por, la bthah ïa ki nongkhaïi lane nongdie ïa ki dohkha ba kim dei ban khleh Formalin ha kino kino ki jait jingbam, khamtam ïa ka dohkha. Haba thied ïa ki dohkha na sha jngai, hap ban pyntikna ba ki kor pyndait thah ki treikam bha lane u thah ba pyndonkam u dei ban da syrtap bha ïa ka synduk ba la thep dohkha. Ki nongkhaïi ki dei ban don ka jingkitkhlieh ban ym don ka jingpyndonkam ïa ka Formalin khnang ban ïoh ka jingshaniah na ki nongthied ban ym buh jingma ïa ka koit ka khiah. Ki nongkhaïi ki dei ban pynmlien, ba ha shwa ban wanrah dohkha shalan sha jylla, ki dei ban pyntikna shwa da kaba phah peit bniah (test) ban nym don ka jingkhleh Formalin ha ryngkat ka syrnod jong ka tnat ba dei peit ban khmih.
Mynta ngin peit kaei kaba ka sorkar kan leh nangne shakhmat. Ngi sngew ba ka dei beit ban phah kem ïa kito kiba donkti ha ka jingkhleh da ka Formalin ha ki dohkha. Ym dei ban pyllait satia ïa ki namar ki la leh ïa ka kam bymman kaba lah ban ïalam sha ka jingïap ei jong ki mynsiem ba lui-lui. Ha kajuh ka por, la bun snem mynta, ka sorkar ka la ai mynsiem ïa ki paidbah nongrep ba kin ri dohkha tangba watla katta ruh, ka jingpynmih dohkha ha jylla kam pat biang ban pyndap ïa ka jingdonkam. Ki paidbah ki dei ban husiar nangne shakhmat bad ym dei tang ïa ka dohkha, hynrei wat ïa kiwei ki jait jingbam kumjuh. Ka jingkhleh dawai ka la long ha jan man la ki jait jingbam kaba ktah jur ïa ka jingkoit jingkhiah.
