Ha kine ki khyndiat sngi, ngi sngewthuh shisha ïa ka jingkhluit jong ka suiñ bneng kaba la nang kiew na ka snem sha ka snem. Ka nongbah Shillong ka mad ïa ka jingshit kaba haduh 28.1 Degree Celcius, ka Sohra 25.9 Degree Celcius bad ka thaiñ Umïam haduh 34.2 Degree Celcius ha ka 25 tarik Ïaïong, 2024 katba ki jaka ha Rilum Garo ki la mad ïa ka jingshit kaba kham tyngeh. Lada ym don sa ka jingbeh lyer kaba malu mala, ngim tip shuh kaei ka ban jia ïa ngi ki paid bynriew. Kane ka jingkiew ha ka jingshit ka long shi bynta na ka jingkylla ha ka jinglong jingman jong ka suiñ bneng ha kylleng ka pyrthei bad namar jong kane ka jingkylla, ngi mad ruh ïa ka jingshlei um, jinghap phria, jingrang tyrkhong, jingïap stai ki jingthung jingtep bad kumta ter-ter.
Ka jingshit kyrang kum ha Shillong ka dei ruh namar ka jingbun ki kali. Ka tdem ba pynmih ki kali kam dei kaba kai. Nalor ba ki pynjaboh ïa ka lyer, ki kali ki wanrah ruh ïa ka jingkiew ha ka jingkhluit ka snieh pyrthei. Ki la don ki jingpyrshang ban ai mynsiem ïa ki nongshong shnong ban pyndonkam noh da ki kali ba ïaid da ka bording ilektrik lane kita ki ‘Electric Vehicle’ ha ka jaka ban pyndonkam sah da ki kali ba hap ban theh da ka umphniang Petrol lane Diesel. Hangne ha ngi, ki dang duna kiba thied ïa kine ki jait kali na ki daw bapher-bapher. Lehse kane ka long kawei na kiba bun bah ki lad ban pynduna ïa ka jingshah ktah jong ka mei mariang bad ka snieh pyrthei. Ïa kane ka bynta, donkam ban ïa kham ïoh jingshai kaba kham bha khnang ba ki paidbah kin sngewthuh kaei ka jingïoh bad jingduh lada die noh ïa ki kali kiba mynta bad ban thied da kita ki ‘Electric Vehicle’.
Ka jingkylla ka suiñ bneng kaba ngi sakhi da ka jingbym don slap, jingshlei um, jingkiew ha ka jingshit kyrang, jinghap slap khlem pat dei ka aïom, bad kiwei, ka dei ka jingma bakhraw tam ïa ka koit ka khiah u khun bynriew satlak ka pyrthei. Kane ka long katkum ki kaiphod bad jingthoh ba la pynmih da ka United Nations. Kane ka kynhun synrop jong ki Ri ka pyrthei ka la ong ba man la u snem, 13 million ngut ki briew ki khlad na ka daw kiba ïadei bad ka jinglong jingman ka mariang la ka long ka jingshit kyrang lane ka jingshlei um lane ka jingduna ka bam ka dih. Ka la ong ruh ba plat 90 na ka 100 ki nongshong shnong ki ring mynsiem da ka lyer kaba jaboh, bad ha u snem 2018, ka tdem jaboh na ka jingthang kum ïa u dewïong bad kiwei, ka la wanrah ïa ka jinglut kaba haduh $2.9 trillion na ka bynta ban pynbiang ïa ki lad jingsumar bad kiwei, bad ha ka shi sngi, ka jinglut ka long haduh $8 billion.
Katkum ka kaiphod jong ka Intergovernmental Panel on Climate Change jong ka United Nations, la donkam ban pynhiar ïa ka jingpynmih ïa ka tdem CO2 (Carbon dioxide) da 45% hapoh u snem 2030 khnang ban lah ban pynurlong ïa kaei kaba la ïakut ha nongbah Paris ba ïa ka jingshit dei ban pynhiar da 1.5 Degree Celsius hashwa ban kut kane ka spah snem ba mynta. Kane ka long ka bakongsan bha khnang ba yn lah ban ïaleh pyrshah na ka jingshah ktah jur na ka jingkylla ka suiñ bneng ba kynthup ïa ka jingrang tyrkhong, ka jingkiew ha ka jingshit bad ka jinghap slap. Ka kaiphod na ka UN Climate Change ka pyni ba watla ki Ri ki la ïakhun ban pynduna ïa ka jingmih ki lyer kiba buh jingma, hynrei ki jingpyrshang ban pynhiar ïa ka jingshit da 1.5 Degree Celsius hashwa ban kut ka spah snem ba mynta kim pat da biang haduh katta-katta.
Ngi mad ïa kine ki jingkylla namar ka jingleh sat jong ngi ki paid bynriew ïa ka mariang. Ngim lah ban kynnoh ïano-ïano khlem da kynnoh shwa ïalade. Ngi la ïaid katta hapdeng ka jingkylla ba i shyrkhei jong ka suiñ bneng bad ka jingkiew ha ka jingkhluit. U slap uba jur uba ngi ju mad 30-35 snem mynshwa, ngim ïoh shuh. Ka jingdait thah ba slam-slam jong ka suiñ bneng ha ka por tlang, ka la jah. Ngi ïoh pynban da ka jingshit kaba tasam kaba buh jingma shikatdei ïa ka koit ka khiah. Ngi kyntu ïa ki nongshong shnong ba kin husiar ïalade ha kane ka por da kaba dih bha ka um, kiar na ka jingleit trei shabar ha ka por ba dang shit kyrang, ban peit bha ïa ki khyllung khynnah bad ïa kiba don jingpang jingshitom ha ka met khnang ban lait na ki jingma. Ngin hap ban ïada dalade ïalade ha kum kine ki por. Lada donkam, ïamir jingmut ruh bad ki doktor ki ban ai jingmut kumno ban lait na ki jingpang kiba wan na ka jingshit kyrang.
