Sa ka State University yn buh sha Garo Hills

Imat, lada shu ïa bishar bha, ki kham stad bad kham ïohi jngai hi ki nongïalam barim (old leaders) ban ïa ki nongïalam jong ngi mynta (present leaders).

Babu Kular Khongjirem

Ngi la ïohi paidbah dang shen lyngba ki lad pathai khubor ba ka sorkar MDA-II hapoh ka jingïalam jong ka seng NPP ka la thaw bad buh noh sa da kawei pat ka State University ka ban tip da ka kyrteng Williamson A Sangma State University kum ka dak ban pynsahnam ïa ka kyrteng u Chief Minister barim ka jylla Meghalaya, u (Late) Capt. W.A Sangma. Kane ka State University kan treikam (Head Office) na Williamnagar kaba dei Ka District Headquarter jong ka East Garo Hills District hapoh ka jylla Meghalaya jong ngi.

Ka jingthaw bad buh ka sorkar jylla ïa ka State University sha Garo Hills kan long sa uwei pat u mawjam (milestone) ha ka histori jong ka jylla jong ngi ba sha Garo Hills, nalor ba ki la ïoh ïa ka bor pynïaid (authority) ïa ki public  Examination jong ki skul (State Board Examination) ha ka kyrteng jong ka Meghalaya Board of School Education ha Tura, West Garo Hills, mynta pat, da ka jingïohi jngai bad jingshemphang jong ki nongïalam na Garo Hills (political leaders from Garo Hills), ki la lah syndon ban thaw bad buh sa da ka State University ha Williamnagar, East Garo Hills District.

Ka Garo Hills mynta, ym tang ba ka la ïoh ban pynïaid ïa ki public Exam jong ki skul baroh ha Meghalaya hynrei naduh nangne shakhmat, ka la ïoh ruh ïa ka bor pynïaid ïa ki koleh bad skulbah baroh ha ka jylla Meghalaya jong ngi namar ka sorkar ka kwah ban pynbor (imposed) ïa baroh ki Skul ne Kolej ne Skulbah kiba don hapoh ka jylla ba ki dei beit ban pynïasnoh (affiliate) sha katei ka State University. Kane ruh ka long ka jingpyrkhat kaba bakla shibun. Ha ka jingshisha, ki Skul, ki Kolej ne Skulbah ki lah ban leit pynïasnoh (affilated) katkum ka jingkwah ne jingsngewbit jong ki, la ki kwah sha NEHU ne ka Williamson Sangma University. Ki bor pynïaid jong ka jylla kim dei satia ban tuklar ne mushlia ne ban shu pynbor (imposed) ïa ka jingkwah jong ki jaka pule (educational institutions) ba kin leit pynïasnoh beit (mandatory) sha kata ka State University kaba kwah ne angnud eh ka sorkar jylla.

Ha ki snem ba mynshwa, kata, ha u snem 1972, mynba la kha ïa ka jylla Meghalaya jong ngi, bun ki la pynpaw ïa ka jingbabe ba kat ka bor pynïaid public Exam ïa ki skul ha ka jylla jong ngi, kumno yn rah shaduh Tura bad balei ba ym lah ban buh ha sor Shillong kaba dei ka nongbah (state capital city) jong ka Meghalaya. Ka Shillong, nalor ba ka long ka nongbah jong ka Meghalaya, hynrei, ka dei ruh ka jaka pdeng jong ka thoh ka pule bad ka jingnang jingstad (educational hub) na North East jong ka ri India. Na kata ka daw, ki nongïalam jong ngi mynshwa kum I (Late) Prof GG Swell, (Late) BB Lyngdoh, (Late) SDD Nichols Roy, (Late) DD Pugh, (Late) PR Kyndiah, (Late) Edwin Bareh bad kiwei kiwei ki nongïalam jong ngi ha kito ki por ki lah shisha ban pynkohnguh (convinced) ïa ka Sorkar India ban wanrah ïa ka North Eastern Hills University (NEHU) ha nongbah Shillong. Kham hadien pat, ki la lah ruh ban pynkohnguh ïa u (Late) Rajiv Gandhi uba long u Prime Minister ka ri India ha kato ka por ban buh ruh ïa ka Central Medical College (Hospital) kaba la tip kum ka North East Indira Gandhi Regional Institute of Health and Medical Sciences (NEIGRIHMS) ha Mawdiangdiang, Shillong nalor ka Indian Institute of Management (IIM) hangne ha nongbah Shillong.

Ngi ïohi ba ka Sorkar India na Delhi ruh ka peit khmat bha bad kham kheiñ kor eh ïa ka nongbah Shillong kum ka nongbah kaba kham paw bad kham kongsan tam ha Meghalaya ha ka jingnang jingstad bad wat na North East ka ri India hi baroh kawei. Kaba lyngngoh pat ka long ba ki nongïalam jong ngi khamtam kiba mynta nangne na ri Khasi-Jaiñtia jong ngi ki la leh matlah haba peit bad leh kyllut ruh haba ïohsngew. Kim da salia than ïa ka nongbah Shillong hynrei ki ai lut, ki rah lut ïa ka jabieng jong ka jingnang jingstad sha Garo Hills pynban.

Imat, lada shu ïa bishar bha, ki kham stad bad kham ïohi jngai hi ki nongïalam barim (old leaders) ban ïa ki nongïalam jong ngi mynta (present leaders). Lada ki paidbah hi ki dang ïai jied ïa kum kine ki nongïalam nangne shakhmat, khlem artatien ki lah ruh ban lilam syndon ïa ki jingdon jingem ba kordor ba ka ri jong ngi ka ïoh pateng naduh ki longshwa manshwa.