Katto katne sngi hadien ba ka Kong Bindas Syiem kaba na Ri-Bhoi ka la pynkut noh ïa ka jingshah thngan ha jaka pynïeng kali kaba don markhap bad ka Additional Secretariat, Shillong, ngi ïohi ba ka kam ban ker ïa kane ka jaka ka la ïaid. Ka long kaba lyngngoh ba ka sorkar ka tieng ïa ki nongshah thngan haduh ba kan da hap ban ker ïa ka jaka paidbah. Ngi kynmaw ba ha u snem uba la lah, u nongïalam ka Voice of the People Party (VPP), u Bah Ardent Miller Basaïawmoit, u la shong shah thngan ha kajuh ka jaka, hynrei kam shym la don ka jingkhohreh ban ker hadien ba u MLA ka Nongkrem u la pyndep ïa ka jingshah thngan. Ha kane ka kynti pat, ka sorkar imat ka la don da kawei ka saiñpyrkhat, bad kata ka long ban ym ailad shuh ïa kato ka jaka pynïeng kali ba kan kylla long ka jaka shah thngan ne jaka ban pynlong jingïakhih. Hynrei kan kam mut pat ba ki kwah ban ïakhih kin ym lah shuh ban ïaid shakhmat bad ki jingïakhih jong ki. Ki dang don bun ki jaka ha Shillong ban leit ïeng ne leit shong ban ïakhih ne shah thngan.
Barabor, kiba leit shong shah thngan ha Main Secretariat ki shu shah pynkynriah noh sha ka jaka pynïeng kali hajan Additional Secretariat. Mynta ynda la dep ker, shaei ka sorkar kan phah ïa kito kiba shah thngan lane kiba pynlong jingïakhih? Ha ka jingshisha, kato ka jaka ban ïakhih ne shong shah thngan ka biang bha namar kam da pynthud than ïa ka ïaid ïa ïeng bad ka leit ka wan jong kiwei ki bym don bynta eiei. Ka kylluid na ka bynta kito kiba kwah ban wan jngoh ïa kiba shah thngan ne ïakhih. Ka sorkar ka la leh bakla da kaba kwah ker ïa kato ka jaka. Lada ka pyrkhat ba da ka jingker ïa kato ka jaka kan khanglad ïa kiba kwah ban ïakhih lane shah thngan, ka sorkar ka la bakla shaba palat. Baroh ki nongshong shnong ki don ka hok ban ïakhih da ka jingjai-jai kaba kynthup ïa ka jingshah thngan haba ki kwah ïa ka sorkar ba kan phai khmat sha ki bad ïa ki jingdawa jong ki. Ym don ba lah ban knieh ïa kane ka hok ba la pynkhamti ha baroh ki nongshong shnong da ka Riti Synshar. Hooid, ka dei ka kamram jong ka sorkar ban pynthikna ba kin ym mih ki jingïakhih la ki dei ha kano-kano ka dur bad ban teh lakam ïa kita ki jingïakhih ka don ka bor ban pynjari da ka kyndon 144 Cr.PC. lane korphiw bad ban pyndonkam da ka bor jong ki pulit ban weng ïa ki nongïakhih. Ha kajuh ka por, ki nongshong shnong ki don ïa ka hok ban ïakhih da ka jingjai-jai. Hangne ka ju mih ka jingthut hapdeng ki nongïakhih bad ka sorkar.
Kum ka sorkar ba la jied da ki paidbah, ha ka jingshisha, kam dei ban don jingtieng ïa ki paidbah. Ailad ïa kiba kwah ban ïakhih ba kin pynpaw ïa la ki jong ki jingsngew ne jingdawa. Ynnai pyrshang ban set ïa ka shyntur jong ki. Lada leh kumta, ki jingsniew ki lah ban nang kyrsoi pynban. Balei ka sorkar kam sngewthuh ba dei ma ka hi kaba pynbor ïa ki paidbah ban ïakhih? Ki paidbah ki la ïohi ba lada ym byrngem ban ïakhih lane ïakhih lane shah thngan, ka sorkar kam ju leh eiei ban peit ïa ki jingeh lane ban wad ïa ki lad ki lynti ban weng ïa kita ki jingeh. Ka sorkar ka sa wad daw ynda ki briew ki sdang ban ïakhih, hynrei ka klet pat ïa kito ki por haba ki paidbah ki wan da ka jingjai-jai ban kyrpad sngewrit. Ha ka jingshisha, ki paidbah kim dei ban da kyrpad sngewrit namar ka dei ka sorkar kaba ki la jied hi. Ka dei ka hok ba kin ïoh ïa ki jingmyntoi kum ka surok, skul, hospital, bording ilektrik bad kiwei-kiwei. Tangba ki paidbah kiba bun ki dei kiba don ïa ka burom ka akor bad namarkata ki ju sdang shwa da ka jingkyrpad bad ki ïaishah. Hynrei haba ki ïohi ba kata ka jingïaishah kam poi shano-shano, kim banse ban mih sha surok da kaba tur sha Secretariat ne ban shong shah thngan hajan ka Additional Secretariat.
Lada ka sorkar ka kwah ban khang ïa katei ka jaka ïa ki nongïakhih, ka dei ban kdew da kawei pat ka jaka kaba ki nongshong shnong ki lah ban leit shong ban pynlong jingïakhih. Ha Delhi, ka don ka Jantar Mantar ha kaba ki nongshong shnong na kylleng ka Ri ki lah ban wan ban ïakhih hangto. Ki pulit kin ym leh eiei. Hynrei lada ki paidbah nongïakhih ki kwah ban tur sha surok ne sha ïing sah ki heh saiñpyrthei kiba dei ruh ki nongsynshar, hangta ki pulit kin sa khang lad. Ka sorkar kam dei ban pyni ïa ka jinglong khyllung khynnah ha ka jingmut jingpyrkhat da kaba shim ïa ki sienjam kum ka jingker ïa katei ka jaka. Kane ka jingleh, ka ai ïa ka khubor kaba sniew sha ki nongshong shnong ba ka sorkar ka kwah ban synshar donbor bad kam kwah ban sngap ïa ka sur jong kiba pyrshah ïa ka. Kito ki Myntri lane ki babu sorkar kiba la ai kum ïa katei ka jingmut ban ker, ki dei ki bym pyrkhat jngai bad ki bym burom ïa ka hok jong ki paidbah ban ïakhih. Na ka liang u Myntri Rangbah, u Conrad K Sangma, u dei ban peit bniah biang ïa katei ka rai lane ban kdew da kawei pat ka jaka ba ki paidbah ki lah ban leit bad pynlong ïa jingïakhih.
Ki paidbah ki dei ban kynmaw ba kam dei kaba sniew ban ïakhih na ka bynta ka hok bad ka jingshisha. Ka sorkar kam pynlut na pla shimet jong ki Myntri ne ki babu ban bei na ka bynta ka jingshna surok, skul, hospital bad kiwei, hynrei ka dei ka pisa jong ki paidbah kiba siew khajna la ka dei kaba heh ne ka barit ruh. Namarkata, ki dei ban nud ban dawa ïa ka hok lajong. Ngim dei ba ngi pan ïa kaei-kaei kaba bakla ne ka basniew. Ngi pan ïa la ka jong ka bhah ka bynta. Kiba tieng ïa ki paidbah ki dei tang ki nongsynshar donbor. Ki bym tieng, ki khot sngewbha ïa ki nongïakhih sha ka miej jong ka jingïakren ban wad ïa ki lad ki lynti kumno ban pynïoh ïa ka hok bad ka bhah ka bynta kaba ki dei ban ïoh. Ngi kyrmen ba u Myntri Rangbah un pyrkhat sani halor katei ka kam bad un leh ïa kaei kaba u dei ban leh kum u nongïalam jong ka jylla bad ym ban shu sngap than ïa kiwei, khamtam ki babu sorkar, ki bym donkam ai jingkheiñ sha ki paidbah hadien ba kut ka san snem.
