Shillong, Lber 05
U Myntri Rangbah ka Jylla, Conrad K Sangma uba khmih ruh ïa ka tnat pla tyngka, ha ka Sngi Balang u la wanrah ïa ka mang tyngka jong ka Jylla na ka bynta u snem 2025-2026 ha ïingdorbar kaba duna pisa kumba T.1970 klur, kaba long kumba 2.96 percent jong ka Gross State Domestic Product (GSDP).
U Conrad haba wanrah ïa ka mang tyngka bad ai jingkren u la ong, ka jingïoh lum pisa baroh lang ka kot T.30,415 klur ha kaba ka revenue receipt la kheiñ antad kumba T.25,591 klur bad ka capital receipt ka long T.4,824 klur. Lait noh ka jingshim ram ba kot T.4,788 klur, ka jingïoh lum pisa la kheiñ ba kan kot T.25,627 klur.
Nalor kane, u Conrad u la ong ba haba phai sha ka jingpynlut baroh kaba la kheiñ lang kan kot kumba T.30,003 klur bad napdeng kane, ka jingpynlut kiba man ka sngi haba pynïaid ïa ki kam jong ka Sorkar (revenue expenditure) la antad kumba T.20,556 klur bad ka capital expenditure ne ka jingpynlut ha ki jingtei jingshna ka long T.9,447 klur. Lait noh ka jingsiew ïa ka ram kaba long T.2,406 klur bad ka jingpynlut baroh ba la mang ka long T.27,597 klur.
Shuh shuh u Conrad u la pyntip ba ka jingsiew ïa ka sut na ka bynta u snem 2025-26 la kheiñ antad ba kan long T.1,347 klur bad ka jingsiew baibam tymmen (pension) kan long T.1,824 klur.
U la ong, “Namarkata, nga wanrah ïa ka mang tyngka na ka bynta u snem 2025-2026 kaba duna da T.1970 klur, kaba long kumba 2.96% jong ka GSDP. Nga sngewkmen ban kdew ba kane ka mang tyngka ba duna, ha kaba la lah ban pynneh hapoh ka 3.5%.”
Ryngkat bad ka mang tyngka ba kongsan, u Myntri Rangbah u la ai ruh ïa ka mang tyngka jong ka Climate, Youth, Gender bad SDG Budget. Ka jingheh jong ka mang tyngka na ka bynta ka jinglong ka suiñbneng na ka bynta u snem 2025-26 ka long T.5,421 klur, kaba kiew da 20 percent na ka snem 2024-25; ka mang tyngka jong ki samla ka long T.3,329 klur, kaba kiew da 16.6 percent bad ka jingmang pisa jong kynthei bad shynrang (gender budget) ka long T.6,219 klur, kaba kiew da 25 percent.
Haba buhthong ban pynlong ïa ka Jylla Meghalaya kum ka Jylla kaba la roi ka par (developed state) hapoh u snem 2032 bad ban lah ban kynjoh ïa ka Meghalaya Mission 10, u Conrad u la ong, “Kane ka dei ka mang tyngka jong u paidbah bad baroh ki jingïaleh bad ki prokram jong ngi ki long beit na ka bynta u nongshong shnong bad kane kan pyni ïa ka lynti jong ka jingkiew shaphrang, ka jingpynkha kam bad ka jingpynjanai ïa ka bha ka miat jong ki nongshong shnong”.
U Myntri Rangbah u la ong ba ha u snem 2023, haba la thaw ïa ka Sorkar MDA 2.0, la pynbna ïa ka thong ban pynlong ïa ka Meghalaya kum ka ïoh ka kot kaba $10 billion bad ban pynkiew ar shah ïa ka GDP jong ka Jylla na kaba long ha kata ka por T.42,697 klur sha ka T.85,000 klur ha u snem 2028. U la ïathuh ruh ba ka Ministry of Statistics and Programme Implementation ka la mynjur ïa ka jingkheiñ GDSP u snem 2023-24 ba kot T.54,057 klur bad la antad ba ka GSD jong u snem 2025-26 kan kiew sha ka T.66,647 klur. U la ong ba ka jingkiew ba shisnem shisnem hapdeng u snem 2023-2026 ka la kot sha ka 12.7% bad la thikna ban kynjoh ïa ka thong kaba la buh ha u snem 2028.
U Conrad u la ong ba ka jingkheiñ ïa ka jingphah pisa na ka Sorkar Kmie sha Meghalaya la khmih lynti ba kan kiew sha ka T.20,568 klur ha u 2025-26, ka ban heh na ka revised estimate ba T.19,242 klur ha une u snem ba mynta. “Kane ka jingkiew ka dei eh na ka jingkiew ka ïoh ka kot ha ka Ri. Ka bhah na ki khajna ka Sorkar Kmie la antad ba kan kiew da 10.5% sha ka T.10,910 klur ha u 2025-26, kata ban kiew na ka T.9870 klur jong une u snem. Nga kwah ban ai khublei ïa u Myntri Rangbahduh Narendra Modi uba la pynïaid shakhmat ïa ka jingkiew shaphrang jong ka Ri ha kine ki 10 snem ba la leit noh.”
Shuh shuh u Conrad u la ong, “Ka Sorkar jong nga ka la ïaleh borbah ban kyntiew ïa ka jingpynmih khajna bad ka bym dei ka khajna. La sakhi ba ka jinglum khajna na Jylla ka la kiew bun bad kot sha ka T.4,041 klur ha une u snem, kaba pyni ïa ka jingkiew ba kot 3 shah na ka T.1450 klur ha u 2017-18. Nga kheiñ antad ba ka jingïoh lum khajna na Jylla kan kot sha ka T.4226 klur ha u snem 2025-26, ba kynthup ïa ka GST ba T.2094 klur, ka khajna na ka jingdie mar bad khaïi ba T.1180 klur bad ka Excise ba kot T.682 klur”.
Ha kawei pat ka liang, haba batai halor ka Meghalaya Mission 10 – ki 10 tylli ki kabu bad ki 10 tylli ki jingkular, u Conrad u la ong ban kynjoh ïa ka thong jong ka GSDP, donkam ïa ka jingwan bei ne kynshew pisa jong ki private sector ne riew shimet ka ban kot la kumno-kumno ruh ym duna ïa ka $1 billion, lane ka ban long kumba T.8500 klur.
Haba phai pat sha ki tnat treikam ka Sorkar, u Myntri Rangbah u la sam ïa ka bhah mang tyngka ba T.3654 klur sha ka tnat Pule Puthi, ba kynthup T.2770 klur na ka pla tyngka ka Jylla, bad napdeng kane T.1403 klur kan dei ïa ka tulop Grant-in-Aid bad T.170 klur ban pyntrei ïa kiwei kiwei ki kam. Ka jingai bhah mang tyngka ia ka tnat Public Works Department (PWD) ka long T.2873 klur, ïa ka tnat ka Koit ka Khiah la mang tyngka T.2176 klur, ba kynthup T.1,664 klur na ka pla tyngka ka jylla kaba long ka jingkiew da 13% naduh mynta u snem, ka tnat bording la mang T.1088 klur, PHE la mang T.866 klur.
