
Nongpoh, Lber 11
Sa shisien pat ka thaiñ Byrnihat kaba don ha khappud ka jylla Assam bad Meghalaya ka la ïoh ïa ka nam ym shuh tang ha ka ri India, hynrei mynta ka kynti, ban wan syndon ha ka kyrdan kaba nyngkong eh napdeng ki Sor kiba jaboh tam ka lyer ha ka pyrthei baroh kawei ha u snem 2024. Ïa kane ka kaiphod la pynmih ha ka Lah Sngi U Blei da ka IQAir, ka kompeni na ri Switzerland kaba ju khmih ïa ka jingkhuid bad jaboh jong ka lyer ha kylleng ki ri ka pyrthei.
Katkum katei ka kaiphod jong ka IQAir, ka thaiñ Byrnihat ka don ïa ka PM2.5 (particulate matter) kaba haduh 128.2 µg/m3 (micro grams per cubic meter) ha ka shi snem bad tam haduh arphew san shah ïa ka bynta ba la buh da ka World Health Organisation (WHO) kaba kdew ba ka lyer jaboh shabar ïing, ka PM2.5 kam dei ban palat ïa ka 5 µg/m3 ha ka shi snem.
Nalor ka thaiñ Byrnihat, sa kumba khatar tylli kiwei de ki sor ka ri India ki la hap ha ka thup jong arphew tylli ki sor kiba jaboh tam ka lyer ha ka pyrthei kiba kynthup ïa ka nongbah Delhi, Mullanpur, Faridabad, Loni, Gurugram, Ganganagar, Greater Noida, Bhiwadi, Muzaffarnagar, Hanumangarh bad ka Noida.
Kum ban shu kdew hangne, ka kompeni IQAir ka la shim jingkheiñ na 40 hajar tylli ki jaka khmih bniah ïa ka lyer (air quality monitoring stations) jong 138 tylli bad napdeng 8,954 ki sor jong ka pyrthei, ka Byrnihat ka dei kaba la wan nyngkong eh ha ka jingjaboh jong ka lyer.
Kane ka jingjaboh jong ka lyer ha ki thaiñ Byrnihat bunsien la kynnoh ba ka dei na ka daw jong ka jingdon ki karkhana kiba pynmih ïa ka tdem jaboh kiba ïaid lait ïa ki kyndon jong ka Sorkar. Kane ka jingïaid lait ka la paw shai ruh hadien ba na ka liang ka Meghalaya State Pollution Control Board (MSPCB) ka la leit ban khang khyrdep ha u bnai Rymphang ïa bun tylli ki karkhana kiba kynthup ïa ka Shyam Century Ferrous Ltd, Khasi Alloys Ltd, SR (India) Bio Products Pvt Ltd, Pawan Castings Meghalaya Pvt Ltd, FW Ferrotech Pvt Ltd, bad ka Nalari Ferro Alloys Pvt Ltd.
Na ka liang jong ki paidbah nongshong ka Byrnihat kiba mad ïa kane ka jingktah jong ka lyer jaboh, ki la mih paidbah la bunsien ban pynpaw ïa ka jingsngewkhia halor kane ka jingjaboh jong ka lyer, kaba la ktah jur ïa ka koit ka khiah ka jong ki, khamtam ki khyllung khynnah. Wat ïa kane ka mat na ka liang jong u MLA ka thaiñ, Bah Sosthenes Sohtun, u la rah ruh ban ïakren hapoh ka ïingdorbar la bunsien ha kaba u la kyntu ïa ka Sorkar ba ka dei ban leh tyngeh ïa ki karkhana kiba ïaid lait ïa ki kyndon bad pynmih ïa ka tdem jaboh.