Ha kine ki sngi ki ban wan, u Myntri Rangbah, Conrad K Sangma, un wanrah ïa ka Mang Tyngka ka banyngkong jong ka sorkar thymmai MDA 2.0 ha Ïingdorbar Thawaiñ. Hynrei kam dei shuh ka sien ka banyngkong ïa u Conrad ba un wanrah ïa ka Mang Tyngka. Na ka bynta u Conrad, ka Mang Tyngka kaba u la wanrah nyngkong eh ka long ha u snem 2008 ha ka por ba u dang long u Myntri ha ka sorkar u Dr Donkupar Roy. Ha u snem Mang Tyngka 2022-23, u Conrad u la wanrah da ka Mang Tyngka kaba duna pisa lane kata ka ‘Deficit Budget’ lane ka Mang Tyngka kaba bun ka jinglut ïa ka jingmih kaba T. 1,849 klur. Shi snem mynshwa, ka jingkhmih lynti ban ïoh lum khajna bad kiwei ki jingïoh na ka Sorkar Pdeng, lait noh ka pisa ba shim ram, ka long T. 16,068 klur katba ïa ka jingpynlut la khmih lynti ba ka long T. 17,917 klur lait noh ka jingsiew ram kaba T. 964 klur. Ha u snem 2023-24, ka jingsiew ram ka long T. 1,110 klur bad ka jingsiew ïa ka bai bam tymmen ka long T. 1,469 klur.
Haba ka kheiñ kyllum, ka jingpynlut kumba la kdew ha ka Mang Tyngka 2022-23 ka long T. 18,881 klur bad na kane, T. 14,448 klur ka dei na ka jingpynmih pisa na ka jylla hi katba kaba duna ka dei ka ban wan na ka Sorkar Pdeng. Na kane ka T. 18,881 klur, ka jingpynlut na ka bynta ban siew tulop lane maramot surok lane maramot ïing skuł lane siew bai bam tymmen kaba ki khot ka ‘Revenue Expenditure’ ka long haduh T. 15,376 klur katba ka jingpynlut lane kata ka ‘Capital Expenditure’ ban shna ïa ki jingtei bathymmai kum ki surok, skul, aspatal bad kiwei ka long tang T. 3,505 klur. Kane ka mang pisa kaba T. 3,505 klur ka dei kaba heh tam haduh mynta ha kine ki 51 snem kiba la leit noh. Ngi ïohi ba kumba long ka Sorkar Pdeng bad kiwei ki sorkar jylla, ka Meghalaya ruh ka kham bun ka jinglut ha ka ‘Revenue Expenditure’ ka bym da wanrah jingmyntoi eiei katba ka jingpynlut ha ka ‘Capital Expenditure’, kaba long kaba kongsan tam, ka duna. Ka Mang Tyngka 2022-23 ka dei kaba nyngkong tam ban wanrah ïa ka ‘Gender Budget’, ‘Youth Budget’ bad ka ‘Sustainable Development Goals Budget’.
Haba ngi phai sha ki jingdonkam jong ka jylla, ngi ïohi ba ka Meghalaya ka dang hap ban ïoh shuh ïa ki surok kiba kham bha khamtam sha nongkyndong. Ka jinglong jingman jong ka jaka ka buh jingeh ban shna ïa ki surok kiba paka ha ka dor kaba rit. Donkam ka jingmang tyngka kaba kham bun ban pynkiew ïa ka rukom shna ïa ki surok hangne ha jylla jong ngi. Ha ka Mang Tyngka 2022-23, ka sorkar ka la bhah T. 1,770 klur na ka bynta ka tnat shna surok bad na kane, T. 519 klur ka dei na ka bynta ki surok PMGSY, T. 220 klur na ka bynta ki surok sha nongkyndong bad kaba tam ka dei na ka bynta kiwei pat ki surok. Ki dang don bun ki shnong kiba dang shah ieh khunswet ha ka liang ka surok bad ka kit ka bah kaba wanrah ïa ki jingeh kiba bun ïa ki nongshong shnong. Tangba donkam ruh da ki surok kiba kham neh bad ym dei ki ban shu jah lut tang shu la wan ther u ‘lap bah ‘lap san. Ka sorkar ka la donkam ban wad da ki lad ki lynti kiba thymmai da ka jingïatreilang bad ki ‘riewshemphang kumno ban shna da ki surok kiba kham neh. Tangba ngi sngewthuh ruh ba kan long ka jingduhnong ïa ki nongshna surok lane kita ki kontraktor lada neh slem palat ki surok ruh. Shano yn pynbiang? Hap peit ïa ka jingdonkam bad ka jingbiang jong kiba bun.
Halor ka koit ka khiah, ka sorkar la bhah T. 1,617 klur ïa kane ka bynta ha u snem 2022-23 bad da ka jingïarap na ka liang ka World Bank, ka sorkar jylla ka la sdang ïa ka projek kaba T. 350 klur ban pynbha ïa baroh ki 659 tylli ki jaka sumar ha Meghalaya hapoh ki san snem. Da shisha, ki aspatal la ki dei kiba heh tam lane kiba rit duh, ki la donkam ïa ka jingpynbha khamtam ha ka liang ban sumar ïa ki longkmie kiba armet bad ïa ki khyllung kiba dang shu kha. Ka jingïap jong ki longkmie ha ka por ba ki kha khyllung bad ki khyllung ka dei ban hiar man la u snem. Ban leh ïa kane, donkam ban pynbha lut bad buh ïa ki nongsumar kiba biang ryngkat ba ki kor ki bor bad ki dawai ki dashin ha baroh ki jaka khnang ba kan suk ïa ki longkmie bad ïa ki khyllung. Ban shu don tang ka ïing khlem nongsumar ne kor ne dawai ka long lehnohei. Ha kane ka jylla, la donkam ruh ban pynkiew bun shah ïa ka jingsumar ïa kiba pang bampong khnang ba ki paidbah kin ym hap ban leit shabar ka Meghalaya. Kane ka long ka bakongsan haduh katta katta namar ki la bun palat ki nongshong shnong kiba shah ktah ha ka jingpang bampong.
Sa kawei pat ka bynta kaba kongsan ka long ka pule puthi. Ha ka Mang Tyngka 2022-23, ka sorkar ka la pynbna ba la tei ïa ki ïing jong ki 208 tylli ki skul Primary bad Secondary ha ka jinglut kaba T. 109 klur bad ka jingthmu ka long ban pyndep ïa kine ki jingshna hapoh u Nohprah 2022. Ka la mang ruh sa T. 100 klur ban tei ïa ki ïing jong ki 111 tylli ki skul bad ïa kine lah ban pyndep hapoh jong u snem ba mynta. Ka sorkar ka dei ban pynleit jingmut bha ha ka rukom ai jinghikai ha ki skul namar ngi ïohi ba ka jylla ka la nang randien katba nang mih ki snem. Donkam ban siew ïa ka tulop kaba biang bad ha ka por kaba biang sha ki nonghikai, hynrei ka jinghikai ruh ka dei ban long kaba biang. Ki skul ba pynïaid da ka sorkar khamtam sha ki nongkyndong ki donkam ban ïoh da ki nongpynïaid kiba paka namar ka la long kamkai shaba palat na ka snem sha ka snem. Kam myntoi ban don kita ki ïing skul bad ki nonghikai lada ka rukom hikai kam don jingmut haei-haei ruh bad kaba ym lah ban kyntiew ïa ki khynnah. Ha kane ka Mang Tyngka ka ban wan, ngi khmih lynti ba ka sorkar kan pynkhlaiñ ïa kine ki mat ki bakongsan bad ban nang pyndap ïa ki jingduna bad ki jingbym biang ha ki shnat bapher bapher.
